Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
begirale (G ap. A; SP, Lar, Añ (G, AN), Dv), begiraile (Urt I 296, Hb ap. Lh), beiraile, beirale. Tr.
Documentado en la tradición septentrional no suletina desde Leiçarraga, y en autores meridionales desde
comienzos del s. XIX (Moguel, Aguirre de Asteasu, etc.). En DFrec hay 9 ejs. de begirale, 2 de ellos
septentrionales. La forma begirai(l)le la emplean Etcheberri de Ziburu, Axular, Gasteluçar, Haraneder, Larreguy,
Arbelbide y, junto a begirale, Materre y Etcheberri de Sara (-alle); entre los autores meridionales, se documenta
sólo en Orixe y, alguna vez, en el dicc. de Añibarro. 1. Guardián, centinela; protector. "Gardien. Angeru
begiralea, Ange gardien" SP. "Amparador", "administrador", "apadrinador", "tutelar" Lar. "Custodio", "guarda,
el que a su cargo tiene algo" Lar y Añ. "Gardien, qui veille, qui surveille" Lh. Cf. Lar s.v. guarda (en nota):
"Zaia y zaina vienen comúnmente en composición y pospuestos [...]. Pero zaitzallea y begiralea vienen también
fuera de composición". v. begirari, begiratzaile. Iesus Krist Iauna gida eta begirale duten fidelenzat. Lç Ins
B 7v. Ikhusirik ezen bera gure begirale eta defensor izanen dela. Ib. C 2r. Eta Zentenera, eta harekin Iesusen
begirale zeudenak, lur ikharatzea eta egin izan ziraden gauzák ikhusirik, izi zitezen hagitz. Lç Mt 27, 54 (He
Jesusen begiratzen zeudezenak). Adimenduaren argitzailea, beharretan faboratzailea, periletan begiraillea. Mat
293. Aingeru begiraleari egiteko othoitza. Ib. 292. Berze Aingeruak ere hersten zaizko pagurik, / ordean
begiraillea du bethi hurbillenik. EZ Man I 132. Othoizturen ere ditut hekin begirailleak, / arren, atzar dietzeten
bihotz antsikabeak. Ib. 124. Zeren zu baitzare ene Begiraille ernea (Ps 3). EZ Eliç 180. Eskerrak eta laudorioak
derazkitzut, o begirale sendoa, zuk ni naturaren, kulparen eta inkuntru gaitzaren kaltetarik begiratu
nauzunagatik. Harb 285. Zu izan zara Echaus, mendi Pirinioetan, Alduideko hegaletan, bethiere zentinela eta
begiraille bezala, iratzarririk dagoen iauregi eta gaztelu handi, eder, noble hartako seme. Ax 6 (V 3). O ene
biziaren begiralea, zer esker emanen darotzut ene bizi guziko mimentuez? Hm 229. Adiskide fidela [...] begirale
eta defendatzaille bortitza da: hura ediren duenak tresor bat ediren du. SP Phil 16s (He 16 protekzione).
Iainkozko amorioa gure bertuteen begiralerik prinzipalena delarik. Ib. 223 (He 224 konserbatzaille). Beira
nazazu ifernutik, / hobendunen Beiraillea: / Helaz, ni naiz, aithortzen dut / Iainkoaren hiltzaillea. Gç 137.
Elizako aitzindari leiala eta Buruzagi egiazkoa; zeruko erresumen begiralle fidela. ES 145. Aitzineko jende
tropelaren pausuen begiraletzat gibeletik heldu zirenei jazarririk. Ib. 114. Nola deitzen da gutaz artha duen
Aingeru hura? Hura deitzen da Aingeru begiralea. CatLav 36 (V 26). Bera izanen da gure fama onaren
begiraille. He Phil 228. Maria ezkondua zen Josephekin. Jainkoak eman zion senhar prestu hura haren
garbitasunaren begiraille bezala. Lg II 98. Bizi zenean erran zuen biztuko zela hirurgarren egunean: ematzu
beraz, othoi, begirailleak haren hobiaren ingurutan dizipuluek eraman ez dezaten. Ib. 283. Hori egiten dizie
gure Ainguru beiralek. AR 68. Zure aingeru begiraleari eta zure patroin sainduari zenbait othoitz egiten
diozutelarik. Brtc 14. Ipiñi zuen gela itxian eta, egiñ etzezan aditzera eman zuan zorakeri izugarria, ipiñi
ziozkeen zai edo begiraleak. AA II 193s. Ipiñi zituen nai zituen begirale edo guardiak, eta oek gau ta egun egon
ziran obia zaitzen. AA III 5. Gomenda bekizko Andre dena Mariari agur Maria batez, eta bere aingeru
begiraleari othoiztto huntaz: [...]. Dh 76. Meditazionea aingeru begiralearen eguneko. Jaur 410. Zuk izan behar
zinduen nere begiralea, eta orai nere kondenatzaile izanen zare. Dv LEd 264 (Cb Eg II 149 nere erremedioa).
Nere aingeru beiralearen aldera itzuliko othe naiz? Ib. 267. Iñazioren hil berria jakitean, nigar egin zuen
Errumak, Aingeru begirale bat galdu zuela. Laph 251. Mteza Erregearen alaba bat, Clara Nalmasi, bere aita
zenaren hil hobiaren begirale emana zen, hemen egiten ohi den bezala. Prop 1887, 151. Non ez diren lagunduak
beren aingeru begiralez edo bertze zeruko aingeruez. Elsb Fram 160. Mundura garenean sortu, / Jaungoikoak
bakhotxari / aingeru bat eman daroku / begirale'ta gidari. Zby RIEV 1908, 205. Egiazki bere aingeru begiraleak
eskutik zaramana. Jnn SBi 100. Jainkoaren manuz gutaz artha duten Aingeru horiek, deitzen ditugu Aingeru
Begiraleak. Lap 106 (V 50). Urak igan ziren orotan, mendi handienez gorago; eta arkha, Jainkoa begirale,
gainean zabilan. CatJauf 23. Aingeru begiraleari jarria [altara] bat. J.B. Ayerbe EEs 1912, 60. Ez balute berekin
/ norbait begirale, / gizonen ontasunak / laster gal litazke. Etcham 58. Sekulan ez nintzen etxetik atherako, nere
Aingeru begiraleari othoitz bat eginik baizen. Barb Leg 149. Gaxoen begirale ta / olerkarien goiargi. EA OlBe
35. Nere lurraldetik yaurti niñuten egunean, nere begirale kirmen izan ziñan. Zait Sof 115. Ango Aingeru
Begiralea aipatzen yunate. Or QA 1. "Gordezaile" eta "begiraleek" jarraituriko ohiko joku, dantza eta kantak
bazter utzirik, [...] kanpotik etorritakorik hartuko du, eta molde berri horiek euskal folklore bilakatuko. Mde Pr
43. Etzaiz egundaño garbitasunaren begirale izan eta etzaidak iduri Engraziren garbi iraunak burukomin
aundirik eman dizaikakenik. Etxde JJ 114. Ikasleme gazteen arduradun, begirale ta irakasletzako lez. Erkiag
Arran 135. Eztitu eguzkiak bere mugak gaindituko, ezperen, Eriniek, Zuzenaren begiraleek salatu egingo dute
bera. Zait Plat 34. Egazti ariñ eta / leoi, basauntz, orein jauzkale, / mendi, zelai, ugaran, / euri, aize, sargori, /
gaueko laztura begirale. "Veladores". Gazt MusIx 189 (Or 199 zaindari). Ura, oldez ta ain gizalegez, atalburuko
ikaskizun baten bidez begiraletzat eskeñi zitzaidan. Ib. 8. Bere Pariseko aingeru begiraleaz orhoitu zen.
Ardoy SFran 197. Edozoin izan ziten, jainko zaintzale edo begiraleak bazter gehienetan on-hartuak ziren. Lf
CEN 1973, 122.
(Santo) patrón. Tarragoneko eskualdean izan baitzen noizbait San Frututsu delako bat, hura hartu zuten
begiraletzat. Lf Murtuts 2. Dona Justi eta Jondoni Murtuts ([...] bat... Donaixti, Olhaibi eta Lixozen, bestea
Itsasuren begiralea). Ardoy SFran 14s.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
559