Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
begirakun maitatia. / Irri bat billatu neban. Gand Elorri 99. Badakigu zu ere nork eta zein santutxotan... akerren
begirakun okerpean... Ninpha errexek par zegiten, ordea... Ibiñ Virgil 37. Señoria; ni banintza Bedorren
begirakuna bat merezi dorana, mira aundixaguakin ikusiko zenduke, ni bezelako gizakume apalak, ziur bai
norbait ospatzen dabela. Etxba Ibilt 476.
"Generalmente se entiende por torva mirada" A. "Mirada torva. Oinddio asarre dago itxuria. Aldamenetik
pasatzerakuan bota dosta begirakuna bat..." Elexp Berg. Begira, galdu badeutsezu lotsea, obedenzia ta zor
jaken erreberenzia zeure guraso edo nagusiago[a]i; euki badeutsezu gorroto, begirakune, gogortaderik. Añ EL 1
131s (EL 2 139 begiraunaak).
2. Visión, imaginación. --Zelan egiten da pekatu superstizinoez? --Eleisiak ontzat emonda eztaukazan
berbaren batzubetan edo begirakune utsetan ta amesetan itxarapen edo uste osua ifiniaz. CrIc 52.
3. "Begirakun [...] circunspección, respeto" Bera. v. begirune. Eta zergatik ez dezue bada begirakun
geixeago? Ez zenukete Erregearen izena aotan alperrik erabilli bear! Sabiag Y 1934, 28.
begirakuntza. "Preservación. Darric ms." DRA.
begiralari (Dv, A DBols), beiralari. Centinela. "Sentinelle, vedette" Dv. "Custodio" A DBols. v. begirari.
Adituren ditutzu zure begiralarien oihuak; oihuka abiatuko dire. Dv Is 52, 8 (Ol barrandariak, Ker
zaintzailleak). Non dira mendi puntean egon oi ziran beiralariak / Euskalerrira zetozenean arrano garailariak?
Otag EE 1890, 170-173.
"Aeditimus, [...] etxe begiralaria (...) etxeguardalária" Urt I 296.
begiraldi (V, G, B; Zam Voc), begira-aldi (H (L) ap. Lh), beiraldi. Ref.: A; Gte Erd 67. 1. Mirada, ojeada.
"Coup d'œil" Lh. "Begiraldi bat in zion (B)" Gte Erd 67. v. begirada, begirakune. Tr. Documentado desde
mediados del s. XVIII sobre todo en textos meridionales. En DFrec hay un ej. Con egin lo emplean Mendiburu,
Otxolua, Erkiaga, Anabitarte e Izeta, con eman (emon) Agirre de Aseasu, Duvoisin, Inza, Bilbao, Izeta y
Villasante.
Kalte oriei ere egin behar diegu guk beren begiraldia, aldi onetako otoitz-gai onetan. Mb OtGai II 229. Al
zuen gisan ari begira zegokan mairu katetua, ta bere begiraldi batez ekusi zuen eskuz deitzen ziola Jesusek bere
aldera. Mb IArg I 106. Igaro gaitezen oraiñ seigarren eta bederatzigarren aginteai begiraldi bat ematera. AA II
129. Agerturik mundu guziaren aurrean [...] begiratuko die bakoitzaren obra on eta gaiztoai. Añ zuzena eta
izugarria izango da begiraldi au, non [...]. AA III 543. Egia au ezagutzeko asko da munduari bere jaiotzatik
onera begiraldi bat ematea. Ib. 281. Hiltzeko ordura ethorria banintz bezala, begiraldi berri bat eman nahi diot
hestura gaitz huni. Dv LEd 172. Aphur bat trika gaitezen begiraldi baten ematen denboraren laburtasunari. Ib.
179. Agur betiko, azkenengoa begiraldi au / benturaz balitz, leku eregi onetatik. AB AmaE 193. Batek leio
batetik / ein du beiraldia, / guartu ziran bezala / an zan komedia. Noe 114. Begiraldi bat emaiozu ba lurrari.
Inza Azalp 32. Begiraldi batean ezagutzen dute [aingeruak] gizonak neketan ezagutu dezakeguna. Ib. 41. Salto
banakin, begi / ernaiak lurrera: / ez aiz i makala: / begiraldi luzeegi / gabe, baator bêra. Ldi BB 68. An dator
mirua egazka etxiari inguruka, egunaro oi eban begiraldija egitten. Otx 171. Leenengo begiraldian, nik aiek
ongi beteko ez ditudanen beldur ote zeran iruditu zait. Ldi IL 94s. Aren edertasuna, ordea, ez dek lenengo
begiraldian zorarazten duenetakoa. TAg Uzt 285. Lanean ari zan artzaia bordapean, eta leiatillatiko
noizpeinkako begiraldiz zaitzen zun pagadiko artaldearen ibillia. Ib. 86s. Bai egunez ta bai gabaz, mailla orren
muturrean egiten dakie itsasoari begiraldi zeatz, baretsu ta maitakorra. Erkiag Arran 84. "Aita Gureari"
begiraldi bat emon bear iautxaguk, aztu ez dagikan. Bilbao IpuiB 76. Gidaria etorri baño len, hotelari kanpotik
begiraldi bat egin nion. Anab Aprika 43. Lehen-gizonen erlijioari begiraldi bat eman ezkero, bereala
konturatzen gera bereizkuntza ori egiten etzekitela. Vill Jaink 30. Leiotik begiraldi bat eman zuen zerure eta
erran zuen: --Goibel dago. Iduri du erasan bear duela. Izeta DirG 65. Bañan egin bear dabegu begiraldi on bat
denei, kontuen artuz zer bizi-modu daramaten. Ib. 36. Bizkitertian nagusia alde guzietara begira. Etzuen, ba,
aunitzik luzetu bere begiraldia. Betiko zokoan zauden bi yendajeak trankil aski. Ib. 74. Lenbiziko begiraldiakin
batera erran zuten Leblanc eta Jean Pierrek: --Eta lau milloiak non dire? Emengo billeteak berritakoak dire. Ib.
82. Arimeak ez dagi deusik, Jainkoak garbitzen du, Bere begiraldi goxoaren zizta indartsuz. Onaind in Gazt
MusIx 148. Urtea joan eta urtea etorri elkarren gainean metaturik baitaude [aldizkariak eta egunkariak], inor
guttik begiraldiren bat opa diela. MEIG IV 108. Ez bait da, bakarrik ez dagoelako, lehen begiraldian dirudien
bezain harrigarria. MEIG VII 100.
2. "(Hb) garde, sauvegarde, surveillance" Lh.
begiralditxo. Dim. de begiraldi. Atariak zabalik ikustean, begiralditxo bat ematen dezute zeñen oe guriak,
zeñen gela ederrak, aberastasun guztiaz jantziak dauden ikusteko. Inza Azalp 32. Gure kritikoek bere
eginkizunari eta bere erantzunbeharrari, behin edo behin bederen, begiralditxo labur bat opako baliote, ez
lukete noski gehiegikeriarik egingo. MIH 322.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
558