Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
begirakorki (Dv, A), begiragorki (Hb ap. Lh). "Avec prudence, réserve" Dv. "Cautelosamente" A, que cita el ej.
de Dv. "Prudemment" Lh. Nork ere begirakorki atheratzen baititu solasak, haina umoa da eta jakina. Dv Pr
17, 27.
begirakortasun. "Prudence, réserve, modération" Dv.
begirakortz. "(G-goi), colmillo" A. v. letagin, betortz.
begirakunde, begirakünte. 1. Precaución. Halere begirakünte / horiek oro eginik, / Basahüntzek deizie aisa
/ han saihets hartü gaiñetik. 'Malgré toutes ces précautions'. Casve SGrazi 102 (cf. Casve "Précaution, soegi,
soegite, arrenküra").
2. "Mirada" Zam Voc.
begirakune (V; Zam Voc), begirakun (G-goi; VocCB (V), Dv (V), Bera), begirakuna (V; Añ (det.)),
begirekune, begirikune (V-arr). Ref.: A (begirakun); A Morf 70; Iz ArOñ; Etxba Eib; Gte Erd 67. 1. Mirada.
"Coup d'œil" Dv. "Mirada" A. "Arek eban begirakune zorrotza, bildurgarrixa bendekuentzat" Etxba Eib.
"Begirikunea i [= 'egin'] eutson (V-arr)" Gte Erd 67. v. begirune (2), begiraldi. Tr. Documentado en autores
vizcaínos desde comienzos del s. XIX. La forma predominante es begirakune, incluso en el s. XX, en el que tbn.
utilizan la palabra algunos escritores guipuzcoanos, sobre todo en la forma begirakun. Lo usan con el vb. egin
CrIc, Uriarte, Apaolaza, Echeita, Azkue y Erkiaga, con bota Lizardi, con zuzendu Garitaonaindia. Bataren
eskiniak ontzat artu zituban, ta Kainenai begirakune txarra egi eutsen. CrIc 108. Onena da egin azterri edo
begirakune bat konzienzian. Ib. 54. Esku estutute amorezkuak, esku ezarte tentagarrijak, begirakune itxaskor ta
kariñotsubak, berba samur txito peligrosuak. Mg CO 68. Augustoren arpegiera ta begirakune itzalsubak ipiñi
zituban Accion arritu, zurtu ta ikara gorrijan soldau aldra jagi ta matxinatu jakozanak. Mg PAb 208 (VersBasc
14 begirune). Dantza atan esaten dirian ta entzuten dirian berba banakaak desonestubak. Begirakuniak eta
alkarren geraak, desonestubak. fB Olg 68. Belaarrijan esaten deutsazan berba desonestubak, begirakune
maitiak ta eskuka loijak, sartuten deutseela bijotzian pekatubaren berenua. Ib. 161. Igaroten dira ugari esku
estutute, txitximur, mokorkada, jesto ta begirakune amorezko, geijeenez lujurijaz betiak. JJMg BasEsc 132s. Aiñ
da barriz delikauba arimako garbitasuna, zeiñda sarritan begirakune bategaz galduten da. Ib. 235s. San Pedro,
bere Irakasla maitiaren begirakune bakar bategaz, asi zan negar malko samurrak botaten. Ur MarIl 89. Gura
eukian Tomasek bera gana bere etorririk Marija, egingo baleutsa begirakune samur bat. Ib. 10. Bere
begirakuna tristean ikusten ziran aren animako naigabeak. Apaol 75. Baña Patxik egin zion begirakuna bat...
aspaldi artan beldurrez eta izardi otzez bete oi zuten begirakuna aietako bat. Ib. 112. Eragingo eutsan Santa
bateri / euren begirakuneak / bere dardakaz ezin dabena / Venus ederran umeak. Azc PB 152 (en la versión de
Ur PoBasc 536: begirakuniak). Pluton itzalen antza / bekoki ilunean / Marte gudariena / begirakunean, /
Minerba legez dauko / iantzia soinean. Ib. 302. Gure begiak alde bat baiño eztabe begirakune baten ikusi al
izaten. A BeinB 67. Ingeles liburuek dinoe ze iretargiek adikune edo begirekune bategaz ikusten dauela lurreko
ta itxasoko une andie. A BGuzur 155. Azala baltzerana eukan, begirakuna astuna. Ib. 116. Irakurte nasai eta
ezainak, begirakune zantarrak, berbeta eta adiskidetasun arrisku andikoak. Itz Azald 103. Zenonegaz aurrez-aur
topau zan kale baten, da urrengoan lez guztizko begirakune illunaz begiratu eutsan Josetxori. Echta Jos 319.
Eztozu gogoatu (observar) gizaseme orrek niri egitten izan deustan begirakunea? Ib. 319. Begirakuna itzala euki
dau beintzat niretzat! Ib. 319. Begirakun eta ibillera arro, arazeri ta gangarkeriak zuri, geure Ama [...] orri,
iguin eta gorroto emoten dautzuela baidakigu. Eguzk LorIl 173. Mutil morrosko andija, baltza, begirakuna
itxalduna, beliaren lumia lakoxe patilla baltzak daukozala arpegi-alboetan. Kk Ab I 92. Noz edo noz burrukea
amaitzen eben, nekatzen ziralako ez euren amorruba gitxitzen zalako, berau erakusten ebela begirakun ta
esakun gaiztoekaz. Ib. 32. Banan banan maikide guztiok txantel ari so bat (begirakune bat) egin ginion. A Ardi
84. Sorbaldaz azkarra, menditarra ibilkeraz, mintzuraz gizaldi zarretako izkudaburua (almirantea), begirakunez
antxume-zaina. Ib. 56. Etxe-aipagarriari maitasunezko begirakun xamur bat zuzenduaz. Garit Usand 6. Egun on
esan daust, baña begirakun bat okerragoa eukan okerragoa! EEs 1924, 209. Gogapen, itz, egite, begirakun,
irakurte ta ikuskizun zantar ta loiak galerazten dauskuz seigarren aginduak. KIkV 69 (KIkG 57 begiratze).
Noizean bein, alako begirakun bixia botatzen zion, esan nai balio bezela: "Ez, konpañeo: nik ez nian orrela
esango". Ldi IL 23s. Ura begirakune errukiorra bota zidan! Ib. 31. Billoba zârrenaren / leiora begirakuna /
yasoaz, itz eztiez / onetsi zion eguna. Ldi UO 42. Goizeko izarrak klik egin eban zeru gardenean, ta erdi lotsaz
suntsi ta gorde urdiñaren magalean, gazteen maite begirakunak sumautean. Erkiag Arran 191. Arako irribarre
gozoak, arako begirakune samurrak zerbait adirazten eban. Ib. 150. Aren begirakun kixkalgarriari ezin zekioken
geiago oldartu aurrez-aurre. Etxde JJ 131. Iñoizko begirakune maitetsuenez adi-adi daukagu. Bilbao IpuiB 45.
Orraitiok andriaren begirakunan ez zan izan giro; axeriaren jarkeria zirudian. SM Zirik 27. Begirakune
zorrotzak egin deutsez alkarreri, an dagozanak eta eldu barriak. Erkiag BatB 190. Billatu neban Artzai Onagan /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
557