Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
begiraka (G, L-ain ap. A; Dv), begidaka, begireka, beidaka, beiraka. Mirando. "Alde guzietara begiraka
zegoelarik" Dv s.v. begiratu. "Mirando a hurtadillas" A, que cita el ej. de AA. v. begira. Tr. Documentado en
autores meridionales desde comienzos del s. XIX. Begira, Meza modestia eta errespeto andiarekin enzun
bearrean, ibilli ote zeran batera eta bestera begiraka. AA CCErac 86. Urbildu geranian / gaur Donostiyara, /
elkarri begiraka / gu gelditu gera. Echag 70. Zintzillika daudela, / ditu azeriak / ikusten mats-mordoak / eldu orioriak;
/ jartzen da begiraka / gaisoa goseak. It Fab 135. Atzera begiraka / mendiyan gora junda, / alkarri
galdetubaz: / "Gure Ama nun da?". PE 115 (tbn. en SMitx Aranz 195). (Alde guztietara begidaka) Iñork ez gaitu
ikusten. Sor AKaik 132. Zaldun ta familia alkarri begiraka, / aren zotin tristeak ipiñirik dana. AB AmaE 389.
Gertatzen bazitzaion aldamenetik igaro biarra, igaroko zan beste aldera begiraka, korrika ta sudur-zuluak
itxita. Bv AsL 38. Paparreko orratzari begiraka. Ag Kr 51. Zerbait galdu etzezen, alderdi guztietara begiraka
ernai. Ag G 82s. Menditar batentzat beti ikusgarri ixan oi diran gauzaen ondotik igaroten zan ezeri begiraka
ibilli barik. Kk Ab I 51. Aien parre gozoak! Mezatara zijoan txartesdun batek, berai begiraka. A Ardi 60s. Batbaten
gelditu zan / Jon-taz oroiturikan / ta atsekabez beterik / atzera beiraka. EEs 1927, 32. Gure etxera etorri
eta / beidaka ziraden asi, / zelai okullo, zerri ta beiak, / denak zituzten ikusi. Tx B I 78. Bata bestiari begiraka
asi ziran, alkarreri iñotsela. Otx 34. Xastian ogi-jaten ari zan orduko, / atera begiraka jana noiz elduko. Or Eus
368. Alkarri begira, bata besteari begiraka, aurrez aurre nun ikusiko, asi gintzonazan. Erkiag Arran 108. Gizon
bat egoan an, aguretxo bat, lurrari oso triste begireka. EgutAr 25-10-1959 (ap. DRA). Atzetik begiraka dagokio
Nikanor, neskatilleak burua birauko ete dauanentz. Erkiag BatB 139.
Norbaitzuk, ezagun uts izan arren, adiskide legean urreratu zitzaizkion eta bostekoa luzatu zioten; beste
batzuk, berriz, zear-begiraka zegozkion. TAg Uzt 216.
begirakada. Mirada. v. begirada. Margo irudi geienari begirakada bat egin, eta bat edo argiro gallentzen
diranak badaurkiguz, eurei begira astirik geiena emoten dogu. GMant LEItz 56. Lenengo begirakadan, atal
eder, polit, biribil, luzez jositako lau zapal orlegi ikusiko ditugu. Zait RIEV 1933, 60. Halaz ere, baserritarrak
bota zien begirakadean, zerbait susmatzen zuala ikusten zan. Osk Kurl 138. Begirakada loti batekin eta hitz egin
gabe "Utz nezazue bakhean. Logale nago. Hau ezta nere arazoa. Hor konpon" esan zien. Ib. 163.
begirakai. "Prodigio, maravilla" Bera. "Espejo" DRA. v. begiragai. Kristiñau-neskatilla gazte ondo aziyaren
begirakaia. Tít. de una hojita impresa en Azpeitia en 1888 (ap. DRA).
begirakari, beirakari (Dv, A). Objetivo. "Objectif" Dv, que cita a He. "Objeto" A. v. begiko. Zu izanen
zare hemendik harat ene pensamendu guzien objeta edo beirakaria. He Phil 37 (SP 38 xede bakoitza).
begirakatu. Mirar, revisar. Nere gelara sartzean, zurezko idaztitegian neuzkan idaztiak ikusmin zorrotzez
begirakatzen zitun. TAg GaGo 65.
begiraki. Visión. Begiraki onezaz etzan ustekidatzen oraindik Konstantino. J.M. Tolosa EEs 1913, 209.
begirakizun. 1. Consideración, cosa que debe ser considerada. Guziz asko ta txit begirakizun andikoak dira
egin nitzakean oarkerak. "Muchas son y muy sustanciales". Izt, carta a JJMg 3. Izendatzen badu ere Astarloa
jakintsunaren modera egokidea, zeña begirakizun guztiaz bear zuen irudikatu doaiñ eder onetan. "Por todos
respetos debía haber imitado". Ib. 5. Etzuten ezer balio izan ez erregu ez arrazoi ta beste edozeñ munduko
begirakizunek, [...] zerakarren asmo umilletik aienatzeko. 'Ni otra alguna consideración'. Aran SIgn 78. Oien
arinkerietan begirakizun eta ikaskizun ere asko dago. Arr Bearg 301.
2. Providencia. v. begirunde. Seme baten erako uste ta piatzea Jainkoaren letarta edo begirakizunean. 'La
providencia divina'. Aran SIgn 43s. Egin zuen ere bere begirakizun miragarriarekin aiñ sasoi egokiyan Erroman
arkitzea Ignazioren auziyak erabaki izan zituzten Juezak berak. 'Con providencia admirable'. Ib. 101.
3. Cuidado. Segurako erri-buruak, elizaren begirakizuna zeukan aldetik, Iruñako Gotzai Jaunari lenauko
ooltz zarra, Jaun-tokia (sagrario) eta beste gauz batzuek agirian saltzeko baimena eskatu ziola. Ayerb EEs 1912,
50.
begirakor (V-m-gip ap. A; Dv, Bera). "Prudent, réservé" Dv. "Prudente" A. "Circunspecto y pundonoroso y que
en todo procede con madurez; curioso" Bera. Cf. Deen I 498: "Beirakordig, mig reikar, ich taumle, vacilo,
titubeo", aunque el ed., equivocadamente, lo relaciona con bera-kor, 'propenso a bajar'. Irakasle azlea edo
ezlea, ba, zurra, arduratsua, bioztuna, oituretan akatz-gabea, adimen jakintsuduna, zintzua ta argia, begirakor
ta otzana. JBDei 1919, 262.
"Beirakorra (L), avare, chiche, qui est regardant. Syn. zikhoitza" H.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
556