Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
II (Sust.). (S ap. A; SP, Dv). Cuidado, vigilancia, protección. "Zure begiran harturik, à votre protection" SP.
"(S), custodia" A. Cf. bigira. Hek eure begirán eta protekzionean harturik otsoén errabiatasunetik defendatu.
Lç Ins A 3r. Aingüriak igorri zaizküla [...] ez solamens Erresümen eta Herrien, bena bai ere jente bat bederaren
begiran ezari direnak. Bp II 133s. Aingürü saintiaren peretxü handi bat ükhen, zoin gure begiran baitaükü
aldirian. Ib. 134. Ümilitatiaren begiraren pian graziaren estaltziaz. Mst III 7, tít. (Ip zaingoan). Eztüzü gure
begiratzia deüsentako ere hun, zure begira saintiak sokhorritzen ezpagütü. "Sacra vigilantia". Ib. 14, 2 (Ip
zaingoa saintia). Etzitaken baserritarrentzat toki hoberik egun guzietako bizigailuen, euri eta iguzkitik beiran,
hiritarrer eskaintzeko. JE Ber 44. Obeki nunbait iruditu zan / bakartearen begiran, / gizonezkoen komentu on bat
/ elizaren jirabiran. SMitx Aranz 88. Gaur gauerako ostatu / nere etxean badezu. / Gau-bijilia nere begirak /
pozez gañeztuko dizu. / Luzaro gabe, Salbetarako / ara elduko gaituzu. Ib. 132. --Zure kupirak, zure begirak /
gozatzen digu samiña. Ib. 147.
III (Adj.). "(V-m-gip), curioso" A.
- BEGI-BEGIRA. Mirando atentamente. Gogoan erabilli ezkero Jangoikoa gau-egun ta beti begi-begira
dagotela gure lan, egiteko, ibiller, keñu ta asmo guziei, santu izanen gara. Mb IArg I 386. Laztan dut. Bera,
arrituta, / begi-begira dagokit. Ldi BB 148. Begi-begira yartzen naiz, urrean nonbait gizakumeren bat arpegiz
arpegi arkitzen al nunez. Zait Sof 35. Morroe geratu nai izango ete leukean galdetzen deutse. Neskatoak begibegira
daukaz ostera bere. Erkiag BatB 114.
- BEGIRA-BEGIRA (V, G; Izt). Ref.: A; Gte Erd 257. Mirando atentamente. "Atención, mirar con atención de
hito en hito, begira begira egon" Izt 15v. "Begira begira jarri nintzen" Gte Erd 257. v. BEGI-BEGIRA.
Jangoiko berari begira-begira daude, liluratuen eran ta amorez urtuak. Mb OtGai I 90. Geroko kontu zorrotzak
guri arzeko begir-begira dagokigula noizean bein bad-ere gogoan arzea. Mb IArg I 381. Zure Jaunaren aurrean
zaudela, ta begira-begira dagokizula oroitzeaz gañera. AA III 320. Elbarria begira-begira jarri zitzaien, zerbait
emango ziotelakoan. Lard 482. Zati baten geldi-geldi egon zan, aurre-aldeko arri koskor bati begira-begira. Kk
Ab I 103. Ixiii, ama ixiii...; antzarra neuri begira-begira daukot etaaa.... Otx 139. Begi bat itxi ta bestearekin,
besoa luzatu ta beatz artean daukazun zotzari begira-begira, alde egin zuaitz ondotik. Munita 150. Guzti oneri
begira-begira egoan Garbiñe oetik. Bilbao IpuiB 227. Esateko gogoa bai, bildurrik ez, eta begira-begira baño
mututua geratu zan gizona. Ugalde Iltz 33. Alferezak zerbait galdetzen zionean, berari begira-begira gelditzen
zitzaion. Salav 71. Alde guzitara begira-begira zegolarik ea gazteluren bat bixtatzen ote zuan. Berron Kijote 45.
Baiña ez nakien irakurtzen, eta begira-begira asi nintzan, ea, an nonbaitik, irakurriko zizkidan morisko
aljamiaturen bat agertzen ote zan. Ib. 108. Begiak igortzi zituen harriturik, eta begira-begira gelditu zen. MEIG
IX 105.
- BEGIRA EDUN. (En modo imperativo). "Begirau, begirauzu [...], donnez-vous de garde" SP. "Begirauk,
garde-toi" Ib. "Begira bu" Ib. "Guarda, begirok, begirozu" Lar. "Begira duzula holakorik egitetik, donnez vous
garde de faire une pareille chose" Dv. "Berauk, berauzue (contractions de begirauk, begirauzue), prends garde,
prenez garde" H s.v. begiratzea. "Begira ukan peut se construire avec l'infinitif radical. Ex.: begira-uzu eror,
attention de tomber" Lf Gram 879. v. "Notas sobre compuestos verbales vascos" in PT 311ss.
Tr. Usado por autores septentrionales (no suletinos), navarros y guipuzcoanos, además de por Lazarraga. Con
complemento en ablativo aparece en Etcheberri de Ziburu, Axular, INav, Gasteluçar, Haraneder, Mihura,
Goyhetche, HeH, Duvosin, J. Etchepare e Iraizoz; con rad. vbal. en Gasteluçar, MarIl, Jauretche, Iturriaga,
Lafitte y Anabitarte, y con subjuntivo en Leiçarraga, una poesía alto-navarra del s. XVII, Etcheberri de Sara y
Chourio.
Zutik dagoela uste duenak, begira biu er]r[or eztadin. Lç 1 Cor 10, 12 (TB guardia eman beza, Dv begira
beza, Bibl kasu egin beza eror). Begirauzue, beilla ezazue eta othoitz egizue, ezen eztakizue denborá noiz daten.
Lç Mc 13, 33 (TB guardia emazue, Dv berautzue, Leon kasu beraz!). Begirauzu, / ez egin beste gauzarik.
Lazarraga 1203r. Ongi ohartuz janegazu, / il etzaitzan begirauzu. (Pamplona, 1609). TAV 3.1.20, 13s. Gero
ordean sendatu eta erhasunetik / konfesio egitera begirauk ahantztetik. EZ Man I 22. Aditzen tutzuenean / ene
ahoko hitzak, / begiraukezue zeuen / gogortzetik bihotzak. EZ Eliç 298. Begirautzue, lurra eta itsasoa, gaizki
doha zuetzaz: zeren iatzi da deabrua zuetara kolera handian. Ax 175 (V 118). Begira beute eneganik urrundu
eta apartatu direnek, zori gaitz hekentzat. Ib. 83 (V 56). Ordea begira beu bat bederak, bekhatuen kontra
haserretzen denean, sobera haserretzetik. Ib. 277 (V 186). Erraiten deratzuegu guk ere hark bezala, begira
duzuela, haizkora zuhaitzaren ondoari kheinatua dagokala. Ib. 572 (V 367). Eta iduri badagotzu zure gaitzak
eztirela xipienak, begirauzu horrela gerta eztakizun zure pazienzia gabez. SP Imit III 19, 1. Begirauzue, haurrak,
elkharganik apartatzetik. SP Phil 178. Testamentez uztentutzu / ondotik obra onak, / hek uztentu, begirautzu, /
ezin berzez gizonak. Arg DevB 170. Ni zien begien aitziñian ikhusten banunduzie bezala, zaudezte zutik, gogoa
eman ezazie, begirauzie. Tt Onsa 59. Begirautzu baxa batetarik zeiña baita estalia. INav 101. Ah, begirauk
ezagutzetik / Jainkoa bere furian; / Begirauk ikhus ifernua, / Ifernuko su gorian! Gç 163. Arima, beraz nahi
baduk / bizi sosegu handian, / beirauk ez ilkhi, ago bethi / hekien bien erdian. Ib. 108. Begirautzu zenternara
eror etzaitezin, Thales ustekabean errekara bezala. ES 171. Begirautzu halere izan etzaitezen laxo komuneko
debozionetarat. Ch I 19, 5. Begirautzue zeben baitan erratetik: Abraham guk aita dugu. He Mt 3, 9 (TB ez
dezazuela uste izan, Leon ez ar zuen buruarekin). Begirautzu halere animoa gal edo armak eskuetarik utz. He
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
553