Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
85.
3. Nudo (de árbol, de planta). Udaberrian [...] zugaitz-barruan izerdi berri bat sortzen da. Izerdi orrek begininiak
ernerazten dizka, begi-nini oietatik ostro mardulak datozte. MAtx Gazt 37.
begi-niniko (L-ain ap. A; Hb ap. Lh), begiñiñiko (Urt Gram 18). "La prunelle de l'œil" Urt Gram 18. "(L-ain),
niña" A. "Prunelle de l'œil, pupille de l'œil" Lh. Begira gaitzatzu begi / Ninikoa bezala, / Eta hegalez geriza /
Ume maiteak bezala. EZ Eliç 291.
begino. "Begiño (V-ple), ilusión" A. v. begitazio.
begiñika. "(S; Foix), clignement" Lh.
begi-ñiñi. v. begi-nini.
begiño. Dim. de 1 begi. Ikusi nuan ene animako begiñoz, ene animako begiz goitik, nirezko argiz goitik,
argi aldaezin bat. Or Aitork 169. Oi iturri gardena, / zure zillar-azpegi oietan, / barnean irarririk / dauzkatan
begiñoak / erakuts bazenetza bepetan! Gazt MusIx 185.
begiohil. v. betohil.
begi-ondo. v. betondo.
begipe. 1. (En casos locales de decl. sing.). Zona de debajo del ojo. Orai du menean, / harma begipean... /
Tiroaren pazka! Ox 102. Begipeko irriño biguñakin artu zun mutillaren agurra. TAg Uzt 57.
(G, S, R ap. A). (Como sust. pleno)."Ojera" A. v. betazpi. Begira zegoelarik, errukirik gabe ohartuz haren
larruaren zimurtxo bakoitzari, haren begi-petako beltzari, haren irri-egite inozoari. Mde HaurB 35.
2. (En casos locales de decl. sing.). Vista, lo que queda (abajo) a la vista. Gandor jeiki ontatik, begipean
ditugu erririk zoragarrienak. Etxde JJ 93.
Supervisión. "Defensa, amparo" Bera. Ezer oberik ez litzake: euskeltzale zintzo aberats batek beregain ta
begipean egunkaria artzea. Ldi IL 73. Bere amaren babesean eta osaba Martin apaizaren begipean ardura
aundiz azia izan da. TAg Uzt 52. Goresmenak ere Vincent jandarmeari, horren begipean eginak baitira entsegu
guziak. Herr 19-5-1960, 2. Goi-langillearen begipean, abere-mota guztiak biraldakuntzak egiten ari dira
mendeetan barrena. Vill Jaink 55. Danga! Etsai-begipean, / emen naukazu, maite, / zubi bat jaso nairik lanean.
NEtx LBB 344.
- BEGIPE BELTZ. "(S; Foix), cerne plombé des yeux" Lh.
begipedun. "Ojeroso" BeraLzM.
begipeko. Favorito. v. begiko (II). Dinamarkarren janari begipekoa eman ziguten: gozogarri ta kanelaz
ereindako arroz-aia beroa ta gañera guriña. PMuj Noni 85.
begipetsu. Ojeroso. Urdailletik miñez dago, nunbait [...]. Gorakoak ditu eta begipetsu (ojeroso) dago.
Etxde Itxas 215.
begira (V, G, AN-gip-5vill, B, L, BN-arb, Sal, R; Lar, Añ, Dv, H, Zam Voc), beira (G-nav; Dv), beida. Ref.: A;
Etxba Eib; Iz Als (ontziya); Elexp Berg; Gte Erd 19, 47, 136, 168, 202, 313. Tr. Para begira / beira, v.
begiratu.
I (Uso adv.). 1. (Con complemento en dativo o alativo; tbn. con una oración interrogativa indirecta). Mirando;
fijándose, atendiendo. "(Estar a la) mira, begira egon" Lar y Añ. "Gariak etxera begira dagoz (V-ger), los trigos
están mirando a casa, es decir, maduros y esperando la recolección" A. "Telebisioneari begira frantsesez ikasten
dugu (B)" Gte Erd 136. "Jarri paretari begira (G-azp, AN-gip-5vill, B) [...] egon zite paretari begira (BN-arb),
parau zatez ormara begire (V-arr)" Ib. 168. "Leihotik begira jarri zen (V-arr, G-azp. AN-gip-5vill, B)" Ib. 168.
v. beha, so.
Tr. Entre los vizcaínos y guipuzcoanos su uso es general. Al Norte es relativamente menos frecuente (al
menos hasta mediados del s. XIX), y no lo emplean los suletinos.
Aparece (además de con oraciones interrogativas indirectas) con compl. en dativo o alativo, aunque tbn.
hallamos algunos ejs. con genitivo (en Enbeita y Etxaniz) o con absoluto (en Voltoire y Lauaxeta, en éste último
tras el tema nudo).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 549
mende.