Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
banidadiaz / kokotzeraño asia!" / "Aizazu, ez det gezurrik esan, / [...] pobriarentzat ez da komeni / aberatsaren
klasia". Xe 313. Lasta-etxola: or iñoiz / ez kezka gaitzik, ez ere lagunik / begi-luze, ez mintzo / ustelik, ez eta iñor
/ asmo gaiztoz jakile duzunik. "Ni se esconde envidia en rostro amigo". Gazt MusIx 117.
3. (V-gip ap. Elexp Berg). "Begiluze (= ojos largos) se dice de aquél que habiendo llenado el plato de comida,
no puede acabar de despacharla (G)" AEF 1921, 57. "Persona con tendencia a mirar con ansia, ciertos alimentos,
vestidos, etc... Ume ori janakin oso begiluzia da, baiña jateko orduan mizkiña" Elexp Berg.
begiluzeka. Curioseando. Ogibiderik idoroko ote / aietakotxen batean, / begiluzeka bear min ortan /
ziyoala iñularrean. SMitx EG 1956 (3-4), 4. Bizkaiko Aldundiak euskeraz irakasteko norlenka izendatu, egun
artarakoxe, Azkue ta zu aurkeztu, begiluzeka, alkarren leian. SMitx Unam 84.
begiluzetxo, begiluzetxu. Dim. de begiluze. Parkatu egijezu onei be eurok egin daben utsa, eztalako ixan
egiña zure esana ez egittiarren, euroen ikusgura begiluzetxubak eragiña baño. "Curioso desiderio". Otx 51s.
begimen. 1. Vista, capacidad visual. Begi-arthazaleak bortz metretan ikusi behar duzula estimatzen duen
gauza, bortz metretan ikusten baduzu, usaiako begimena duzu. GAlm 1948, 39 (ap. DRA).
2. Dominio de la vista. Hitz arrunt hoiek nola bezti dezakete gure begi-menetik edo esku-menetik goragoko
edo urrunagoko ontasunik. Lf in Zait Plat XV.
begimindu. Dañar la vista (prop. y fig.). Ikus-berrikoak labur, / bizkarrekoz naste; / bai-baita an zerk
begimindu / naiz bata naiz beste. Ldi UO 45.
begin. v. behin.
beginatu (begiñau V-ple ap. A). "Formarse ilusión" A.
begi-nini (V-oroz, G-to-nav, Ae, Sal, S, R; Lcc, Ht VocGr 410, Arch VocGr, Gèze, Dv (s.v. nini)), begi-ñiñi (Ggoi),
begi-niñua (det.V-gip). Ref.: VocPir 219; A (beginini); VocZeg 287; Iz Als (begimakur), ArOñ (beginiñua).
1. Pupila, niña del ojo. "Ninilla de ojo, begininia" Lcc. "Prunelle de l'œil" Ht VocGr 410. "La córnea
trasparente" Iz ArOñ. v. BEGIKO NINI, betsein. Tr. Documentado al Norte desde finales del s. XVIII. No se
encuentran ejs. meridionales hasta finales del s. XIX. Begi ninian kolpatzen zaituztela, diozu zerorek, bere
lagunaz gaizki mintzo direnek. Ch (ed. 1788) I 4, 2. Beren arpegiereak erakusten dau barruko gatxa, begiak
odolduta, betseinak edo begi-niniak anditu edo puzgotuta. Ezale 1897, 55a. Begi-niniak handituak bezala
hainbertze argiz. JE Bur 73. Alaxe ba, berdin berdin erori zan ankazgora, begiñiñiak zabal-zabalik zituala. EEs
1921, 19. Erensuge-isatsa du, ta begi-niniak argorria baño gorriago. Or Mi 136. Beginini beltxetatik diamantedirdaia
zariola. Ib. 123. Egi aren aitor-orde, itsu yaiotako Sidonek bere begi-niniek erakusten zitien Kristok
argitu ondoan. Ib. 135. Badira andre batzu begi-niniko argia hola-holakoa dutenak. JE Ber 79. Zer geiago
itxodon gentzake, begi-ninia ere betzuloan ezkier ez dagolarik? Goen Y 1934, 181. Gaurgero garbi dauzkak /
begi-ninietan / Aita-Seme-Gogo Deun / Iaungoiko batetan. "Tienes ya reflejados en tus pupilas". Or BM 5.
Aitonak asi dira birunda landetan, / uzta alaiak ikusiz begi-ninietan. "Alegrando su pupila con la perspectiva de
una buena cosecha". Or Eus 289. Odei beltz izugarrien artetik, itxaropenaren irriñoak ziztatu zion begininia.
TAg Uzt 128. Ez ezazue luzaroan tinkatu ondarrean begiraturik; ikara-miña sortuko lizueke, bestela,
begininietan. Ib. 37. Nere begininiai noizpait azaldu zaiena, etzaie egundo itzaliko. Ib. 241. Eroren begiak
ditut!! [...] Betazpi ikaragarriak ditut, eta bi txinpart ematen dute begininiak. Txill Let 96. Une artatik beraz,
beste anzkera batez etorkion begi-ninietara Joneri Madalenen irudia. Erkiag Arran 160s. Ager ta oste ebillen
itxaropen-izpia, gar barri batek arnastuta, zuzi dirdai antzo, distira zorabiakor, begininien zulagarri biurtu zan.
Ib. 196. Xabale ixilik, mendi gallurretako argiarekin trikornio aien beltza begininietatik garbitu eziñik. Ugalde
Iltz 46. Gure Rosak esne-saltzaille gaztea begi-ninietan lotua ote duan edo... NEtx LBB 44.
(Como símbolo de lo más preciado). Hire kidetan bakharrik / amultsuki menaiatu; / begi-ñiñiaren pare ere
maithatu. Gy 245. Begi-ninia bezala zain nezazu zure eskuinari bihurtzen diren gaixtaginetarik. Dv Ps 16, 8 (Ol,
Ker betse(i)ñ). Apaizak, ba, ikastetxeak bere begininiak bezela zaitu bear ditu. JBDei 1919, 293. Bai esku zabala
[amarena], / sabel berokia, begi maitakorra. // Begi-nini gaitin. "Somos niñas de sus ojos". Or BM 136.
Pentsamentu au begininikoa zan illobarentzat eta laister erantzun zion baietz. Sorarrain Lili 41. Erri orixe zuen
Platonek bere argi, bere osasun eta bere begi-nini. Zait Plat 117. Oh eguzki-argi izpi! / Jainkozko begi nini /
Lotan dagon / Gure iriko / Tellatu gañera / Eguna dator / Ez da deus gertatu. Lab SuEm 176.
"Yire begininiaren dakadak (Sal), lo tengo para tu ojo (no te lo daré, ca)" A.
2. "(Sal), el medio, el mismo centro de una cosa. ¡Ojala minbizia erkinen alzain txintxurri-begi-ninian! (Sal),
ojalá te salga el cáncer en el centro de la garganta (dicho por una mujer a su hermana)!" A. Arantzazuko
eskualdea, / Aizkorriren biotz-muña, / lau probintzien beginini gaur, / erroitz zakarrena antziña. SMitx Aranz
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 548
mende.