Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
begietaratzen dute. Ib. 494. Fedearen agerkin zerbeit begietaratzen baderautzute, hura bera nahastekatua da
superstizione eta debrukeria aphalesgarrienekin. Prop 1899, 81. Euskal testu aski zahar bat baizik, harako Luis
Murugarrenek lehen aldikoz begietara ziguna. MEIG V 71. Zein ikusgarri horratik, eguna joan eta eguna etorri,
begietaratu nahi diguten film-andana gogaikarriaren artean! MEIG I 143.
(Intrans.). Presentarse, aparecer a la vista. "Venir sous les yeux, sé représenter" Dv. "Begietaratu zaio bere
hutsa, il s'est aperçu de sa faute" H. Horra, ene Philotea, nola atheratzen diren gogoeta onak [...] hainitz eta
hainitz moldez begietaratzen diren gauzetarik. SP Phil 135 (He 138 ikhusten diren). Kastitate bihotzdun eta
sendo bat iduki, ez xoilki begietaratzen eta begietarako zaizten gauzen arbuiatzeko, bainan [...] gogoramenduen
kontra iarteko. Ib. 252 (He 254 presenteko eta ethorkizuneko). Ibai andietatik aldendurik, begietaratzen
zitzaiotelako argiro denpora gutxiz aurretik izandu zan Ujola andi izugarria, zeñaren beldurra zeukaten sartua
ezurretaraño. Izt C 3. Deus ere ezta egin denik estalian, begietaratuko eztenik. HeH Mc 4, 22 (He kanporako ez
denik, Dv guzien aitzinerako ez denik). Bere erreguaren indar eragillea bereala progatu zuen, zerren emakume
hura oso itsustua, [...] arpegi bildurgarriarekiñ eta illeen lekuan suge izugarriakiñ beñgoan begietaratu
zitzaion. Arr May 37s. Fr. Leoni begietaratu zitzaion beste geiagoren artean ondorengo ikuskaria. Begietara
zitzaion zelai zabal batean azken juizioa. Ib. 159. Ua ikusgai zoragarria andik begietaratu zitzaiena! TAg Uzt
77. Bidearen okerr-une bat ganditu zuen garaian, etxe billeratxoa begietaratu zitzaien zelaitxo batean. Ib. 152.
Zorigaitzak, bakartasunak eta utzierak eraginda, munduaren norkeri ta gezurkeria begietara zitzaion. Etxde JJ
221. Teleskopio oien bidez, neurgea, egurats baztergabea, mutu eta isillik, begietaratzen zaio gizon arrituari.
Vill Jaink 43. Esi itzatzute basoetako larreguneak zezen deslaiaren azterrenik begietara ez dakigun. Ibiñ Virgil
49.
(Tras gen.). Aparecer ante, presentarse ante. "(Norbaiten) begietaratzea, se presenter aux yeux de quelqu'un"
SP. Debozio oni zor ziotzala, esan oi zuen Santa Klarak, Aldarean dagoen Jesusen begietaratzen zenean
artzen zituen atsegin ta faboreak. Mb JBDev 80. Billatu ondoan, egon behar zuten gizaki gazte oriek irur urtez
beren erregeren begietara bage. Mb OtGai III 320. Elkarri esan zioten obena zala Dabid ez geiago Saulen
begietaratzea. Lard 169. Mortu onetatik sekula irtengo ez naiz; sekula gizonen begietaratuko ez naiz. Arr GB 35.
2. Observar, contemplar. Au Monjak begietara orduko bere bista osoarekin, S. Luis alabatzen gelditu zan.
Cb Just 67. Iraganeko nere bizia begietaratzen badut, ikusten dut dena lohiz, bekhatuz, Jainkoaren damuz eta
hasarrez bethea. Dv LEd 170 (Cb Eg II 94 begiratzen). Zertxo bi begietara ditut atzeko egunotan. Bata, zenbait
idazki "Euskel-Atala"peko otarrera botea. Bestea, Mendi-Lautaren amets gozoak. Ldi IL 69. Bazkan ari ziran
ardi, moxal, beor eta abelgorriak soada (mirada) batez obeki begietaratzeko, larre gaiñeko malkor koxkor
batera igo zen. Etxde JJ 11. Eguzkiaren basoko harrigarrizko ibilerak [...] eta euriaren etengabeko emana
begietaratzeko. MEIG I 130.
3. Ir a los ojos, aparecer en los ojos. Besotan artu zun maite-maite zun aizpatxoa eta biotzondoan estutuz
onela mintzatu zitzaion malkoak begietaratuz. Etxde JJ 228s.
begietsi (BN-ciz; SP, Lar, Lar Sup, Dv, H, A), betetsi (BeraLzM), betestu. 1. Mirar, observar, contemplar;
considerar. "Begietstea, regarder, contempler" SP, que cita a Lç y EZ. "Acechar", "atisbar" Lar (s.v. ver figura la
forma begitsi, que parece ser errata). "Mirar, begietsi" Lar Sup. "Considérer, contempler" Dv, que cita a SP.
"Voir" H, que cita a EZ. "Contemplar, mirar" A. "Betetsi, contemplar, considerar" BeraLzM. "Nausia menekoen
begiesten dabila (BN-ciz)" Gte Erd 47. v. begiretsi. Tr. Documentado en textos septentrionales a partir de
Leiçarraga, en el s. XX lo emplean algunos autores meridionales. Encontramos la var. betetsi en Txillardegi y
betestu en Lauaxeta. En DFrec hay 3 ejs. de begietsi, meridionales.
Nork ere begiesten baitu emazterik, hura guthizia dezanzat, hanbatez adulteratu dukeela harekin bere
bihotzean. Lç Mt 5, 28 (He, TB, HeH, Leon behatu, Dv irritsarekin ikhusi, Echn, Ur, Ol, Or begiratu, Hual mira,
Ip, SalabBN so egin). Eder izanen da beraz nazionen artean / begietstea akordu bat relijionean. EZ Man I 76.
Hurbill eztute gizonek elkhar begietsiren / eta hunek berak ditu aski iharrosiren. Ib. 77. Laster begiets dezagun
hegi lehorrarenak. EZ Man II 145. Eztut nahi, dio, Jauna / piztu dela sinhetsi, / baldin ezpadetzat haren /
zauriak begietsi. EZ Noel 107. Hek agindu zuten Iauna / guk dugu begietsi, / ezen gu gintuen bere / apostolu
hautetsi. Ib. 36. Han gauza itsusien, izigarrien, nardagarrien eta atsekabekorren begi-esteaz dolorezki penatuko
baita. Ax 588 (V 377). Nahi izaitea alhargun izan eta halarik ere atsegin hartzea begietsia, balakatua eta
solhastatua izaiteaz. SP Phil 416 (He 420 begiztatua). Eztut izpirituz arrazoinamenduketarik egin beharrik egia
hek gogoan hartzeko, bere baitharik bezala dathozkit gogora, begiesten ditut. Birjin 560. Estudiatzen dut haren
bizia? Begiesten ditut bere misterioetarik batzutan eta bertzetan eman dauzkidan exenplu ederrak? Dh 246.
Beha diozozu prestugune guzien mirail eder hari, eta hartan begietsazu ongi zure bizia. Ib. 274. Horra zuen
modela; begietsazue ongi, ta leialki zarraizkote. Ib. 259. Ethorriko dira egunak zeinetan nahiko baituzue begietsi
gizonaren Semearen egun bat, eta ezpaituzue begietsiko. HeH Lc 17, 22 (He ikusi). Jaunak begietsi zuen Sara
agindu izan zuen bezala. "Visitavit". Dv Gen 21, 1 (Urt, Ur bisitatu, Ol sorotzi, Ker ikustaldia egin, Bibl Sararen
alde agertu). Begietsi ditut horiek oro, eta iritxiki dut ene bihotza iguzkiaren azpian egiten diren gauza guziei.
"Omnia haec consideravi". Dv Eccl 8, 9. Begiesten dut ene eskergabetasuna eta aurthikitzen dut ene burua zure
oinetara. Gy Visites 158 (ap. DRA). Ene Jauna, Jaun ona, erruki zakidaz! / Txiro arren ez jaurti seme saltzalia: /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
544