Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BEGIZKO. v. begizko.
- BEGI-ZOHARDI. "(S), mirada clara, noble" A. "(S), regard franc" Lh, que cita a Foix.
- BEGI-ZOLI. Perspicaz, de buena vista. Argijan itxu nintzan, gaban begi-zoli. Laux BBa 66. Txakur
kementsu begi-zoli bat / arrotzei ekin zalea. EA OlBe 51.
- BEGI-ZORROTZ. "Begi-zorrotz (G, AN-5vill, L, BN, S), de ojo perspicaz" A. Eta alan izan zan, lakaratza
galanta sartu eutsoen Txomin-Sagu begi-zorrotzari Txorokilletako mutil trokotzak. Kk Ab II 92. Orduan ikusi
nitun, buru-argiz, ikuskarietarik Zure ikus-eziñak; baiña ez nintzan gai izan begi-zorrotz egoteko. Or Aitork 176.
Tresnaz jantzirik, gertu, begi-zorrotz, egoki, bizi-bizi xalo, ta gartsu. Lab SuEm 166.
- BEGI-ZULO. v. begi-zulo.
- BEGI-ZURI. De ojos limpios, saludables. Cf. begi zuri(ak) en AB AmaE 400, Echta Jos 232, StPierre 16, Barb
Sup 68, Erkiag BatB 127. Zan neskatilla begi-zuri, gaztaña margoko uledun, gorputz andiko eder bat. Echta
Jos 220. Kalean beera etorren Xirdo gazte eder, kokot-gorri, begi zuri, beti irribarretsua. Erkiag Arran 80.
- BEGI ZURIAK EGIN. "Begi zuriak egiten diozka, le mira con cariño; litm.: le hace ojos blancos (AN)" A EY
III 314.
- BEGI-ZURINGO (-nko S ap. A; A DBols, T-L), BEGI-XURINKO (S-saug ap. Lh). "Córnea" A. "Begi
zuringo, córnea" A DBols. "Cornée de l'œil" Lh. "Sclérotique, begi-zuringo" T-L s.v. scléreux. v. BEGIKO
ZURI.
- BEGIZ UTZI. Perder de vista. Bideak gora abiatu dan ezkeroztik ez ditu begiz utzi Peru-Fermiñek Itzaga ta
Elomendi. Mok 11. Andik aurrera begiz utzi du, / ez dio ondoan jarraitzen. / Burua atzera itzul-betarik / ez du
geroz atzematen. Or Eus 313.
- BEGI-ZUHUR. "Begi-zuur (V), de ojo perspicaz" A.
- BERINA-BEGI. v. berina.
- EDER-BEGI. v. eder.
- EGIAZ ETA BEGIAZ. v. egia.
- EGUZKI-, EKI-BEGI. v. eguzki, eki.
- EZKERREKO BEGI. "Ezkerreko begiz (V-ger), con odio; litm.: con el ojo izquierdo" A EY III 318. "Uezabak
beti izan eban zure semia ezkerreko begikua, siempre el patrono tuvo menospreciado a tu hijo" Etxba Eib.
Eztot uste euskerea ezkerreko begian sartu iatzunik. Ezale 1897, 151a.
- OILO-BEGI. v. oilo.
- ORO-BEGI. "(Être tout) yeux, oro begi" T-L. Etxe bana arategi bi bider urtean: / txerri-iltzekoan eta pestaaurregunean.
/ Oro-begi, mutilla; katua, ataizean. "Los mocetes son todo ojos". Or Eus 12.
2 begi (V). Ref.: A; Etxabu Ond 117. "(Vc), un poco. Zurizta begia, algo blanquecino. Zuri begi, blanquito. Ori
begi, amarillito. Gorri begi, rojito. Andi begi, grandecito" A. "Curiosa es la evolución de begi 'ojo' a sufijo
diminutivo. Además de los ejemplos citados en el Diccionario, andibegi, gorribegi, oribegi, zuribegi y
zuriztabegi, he recogido en Mundaka (V) luzebegi larguirucho, y en Laukiniz (V) belubegi tardecito" A Morf
12S. "Txiki begixe, algo que tira a pequeño. Creo que se dice del pescado" Etxabu Ond 117.
begialdi. v. betaldi.
begi-handitu. Retoñar. Piku-ondoa ta beste zugatzak begiaunditzen astean, badakizute uda urbil dala (Lc
21, 30). Or MB 37 (Lç, HeH hostatzen, He fruitua kanporatzen, TB pusatzen, Dv ninika beren baitharik
arthikitzen, Brunet moteatzen, Ol ernatzen, Or leertzen, Ker ziltzen, IBk, IBe kimu-berritzen).
begiar. "(Sal), el gusano de dentro de la piel" A.
begiara.
A la vista. "-ara, à la façon de, à la portée de. Astoak astoara, les ânes (agissent) en âne; esku-ara, à portée de la
main; begi-ara, en vue" Lf Gram 391.
begiarte. v. begitarte.
begi-aurreko. v. betaurreko.
begiberritu. Reformar el orificio (de una herramienta). Cf. 1 begi (3). Yorrai bat begiberriturik. HerVal
138. Aioz bat begiberritu. Ib. 157. Arnei zaarreko pikotxa bat begi berritu. Ib. 167.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
542