Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
bi ta geiokoak. Akes Ipiña 23.
c) Maite nazula, Olalla, badakit jakin; / ez didazu esan, ezta begiz-begi ere. "Ni aun con los ojos". Berron Kijote
126.
- BEGI-ZEHAR (H; begi-zeiar V-arr ap. A). a) "Begi zeiharra, makhurra, œil louche. Syn. ezkela, okherra (BN,
S)" H. "Begi-zeihar (V-arr), bizco" A, que cita además el ej. de Ax. Emazte ederra eta prestua duen batek,
hura utzirik, har dezala itsusi bat, begi-zeihar bat, ezkel bat, betheriatsu bat. Ax 358 (V 237).
b) "(G), de falsa mirada" A.
- BEGI-ZEHAR EGIN. Apartar la vista. Begi-zear egin du; zur, orde, entzumena. "Desvía la cabeza, pero
tiene atento el oído". Or Eus 134.
- BEGI-ZEHARKA, BETZEHARKA. (Mirando) de través, con ojos torvos. Cf. SP: "begi zeiarrez behatzea,
regarder de travers". Mutilla asi da marruaz, uzten etziyotelako etzaten luze luze lurrian, eta bazterrekuak
begi ziarka begiratuaz ala ziyon oso sutua. Iraola 64. Bati zakurrak miñ artu dio; bestiari txoria ill zaio; oni
orratza autsi zaio; arri betziarka begiratu diote. L. Arregi EEs 1925, 41. Zai gelditzen zan, begi zearka... Otza ta
kopetean zimurra besterik etzan nabari bazterretan, eta geiago gabe atsekabez beterik etxera sartzen zan. Ldi IL
84. Ateratzean Josepe Motzek / --sakristau izana baitzen-- / begi-zearka Pater-zaleai / gaiztoz die begiratzen. "Le
echa un reojo malicioso". Or Eus 418. Orduan piñuari oso begizearka begiratzen zitzaion. Ziotenez etzuan
ezertarako balio. Munita 69. Egiñak balio du; ez begi-zearka ta mar-marka ibiltzeak. Ib. 64.
- BEGIZ EDUKI. Tener en frente, tener presente. v. BEGIETAN EDUKI. Biziko naiz beraz herioaren
ukhaldia begiz dagokatala. Dv LEd 162 (Cb Eg II 89 eriotzaren golpea begiz dakusena bezala).
- BEGIZ EGIN (V, G, AN ap. A EY III 289; Mic, Aq 973), BEGIAZ EGIN (Lcc). "Aojar con los ojos", "ahojar,
hacer ojo" y "ojear con los ojos" Lcc. "Aojadura, begiaz egitea" Ib. "Aojar, begiz egin" Mic. "Aojar (G, AN)" Aq
973. "Fascinar" A EY III 289. Ez dozue zer errua bota etxizuai, sorginkeriai, begiz egiteai: zuen biraoak dira
kalte eta kastigu oneen ekarleak. Añ MisE 216.
- BEGI ZERRA-IREKI. "Begi zerra-idi baten artean (R-uzt), [en un] abrir y cerrar de ojos" A. "Begi-zerrairiki
batean, en un abrir y cerrar de ojos" (R) Ib. (s.v. zerrairiki). v. BEGI ITXI-IREKI.
- BEGIZ EZIN IKUSI. "(No poder verle) pintado, aborrecerle, ezin begiz ikusi" Lar y Añ. "Begiz ere ezin ikusi,
no poder ver a alguien ni pintado (V-gip)" A EY III 323, que cita a FSeg. v. BEGIEN AURREAN EZIN IKUSI.
Agindu eban ekarri egijuela batzar edo kofradijako buru ta zuzentzalla Sazerdotia, zein leen begiz ezin ikusi
eban. Ur MarIl 55. Askok badegu besteren ona / begiz ekusi eziña. Xe 283. Ez zezaketen misionesta begiez ikhus.
Prop 1880b, 336 (Dv: 'Ils ne pouvaient supporter la vue du missionnaire'). Santua begiz ezin ikusi zuan bat,
gaiztoz, eskale jantzian, ura desonratziagatik [...]. Bv AsL 136. Txakurra guziz artua edo gogokoa zuen, baño
katua eziñ begiz ikusi zuen. Urruz Urz 25. Bi katu oiek zeukaten alkar / ezin ikusia begiz, / [...] / biak alkarri
desapiua / egiñak dira bost aldiz. Noe 76. Perro samarra zala / aitortzen det egiz, / ezin ikusi zuten / jende askok
begiz. Tx B II 127.
- BEGIZ GALDU. Perder(se) de vista. "(Perderse de) vista, begiz, begietatik galdu" Lar y Añ. v. BEGIETATIK
GALDU. Beste batian ikusi zuten airian zijuala txit goi, begiz galtzeraño. Bv AsL 169. Ara ezkero, beñola, /
begiz galtzen da Arantzazu urrun. SMitx Aranz 194. Eiztariak bere eiza bilatu, aurkitu ta begiz galdu ez oi duen
antzera. Zait Plat 99.
- BEGIZ IKUSI, BEGIEZ IKUSI, BEGIEKIN (BEGIAKAZ) IKUSI. Ver; ver con los propios ojos; evidenciar,
comprobar; ser evidente. "Begiz ikhustea, voir de ses yeux" Dv. Cf. Añ: "Evidencia, (c.) begiz ikusia, ziur jakina,
begerria, dudabagea". Tr. Begiz ikusi es más frecuente que begiez, begiekin, etc. ikusi.
Honestea berzerena erhogoa handi da, / plazer baten ukhenen du anhitz malenkonia: / begiez ikus, ezin
minza; han dakusat nekia. E 135. Ez gaiztezela bada, begiz ikhusten eta eskuz hunkitzen ditugun lurreko element
korruptible hautan arrasta. Lç Ins B 4v. Konplimendu hunen ikhusteko desira ukhan dute anhitz regek eta
profetak: baina desir zutena begiz ezin ikhusiagatik fedez eta spirituz konprehenditzen eta ardiesten zutelarik. Lç
Adv ** 3r. Sentiduak gorputzekoak dira bost. Lelengoa begiakaz ekustea. Bet 16 (Cap 16 begiakaz ekustea, Iraz
44 ekustea begiakin, CatBurg 42, Añ CatAN 61, CatUlz 52 begiz ikustea, Cb CatV 59 begiakaz ikustea, Ur
CatArrig 93 begijekaz ikustie). Bañan begiz ikhusiko / Du Iainkoak bengantza. EZ Eliç 286. Begiz ikusten dena
gogoz siñesten du. Volt 226. Geure begiakin orain ezin ekusi daikegun burua, da Kristo. OA 42. Nola gure
Jaungoikoa argi utsa dan, eta eziñ begiz ikusi dana. Lar SAgust 12. Adimentuz oriek hau aditzeko, itsua bere itsu
denboran bidezko gizonak begiz ekusteko bezain itsu arkitzen ziran. Mb IArg I 220. Eriotzaren golpea begiz
dakusena bezala biziko naz: beti ordu orren zai egongo naz. Cb Eg II 89. Gauza jakiñagorik lurraren gañean
ezta, Eriotzaren Ejenploak baño. Begiz ikusten diranak dirade. Ib. 174. Onek ez gizonen, ezpada Aingeruen
beargaia zirudien; eta orañ egiñik begiz ikusi ta alere ezin datekeana dirudi. Cb EBO 29. Hitz oen indarrez ogi
guzia aldatzen da bereala une artan bertan Jesu Kristoren gorputz izatera eta ardo guzia haren odolera, aldatze
hau begiz ekusten ez bada ere. Ub 201. Hirur izen sainduak / moldezko letretan / diren eskribatuak / [...] begiz
ikustean / ditugun beti ere / gure bihotzetan. Monho 90. Lurrean arkitzen diran kreatura guziak, ala begiz
ikusten diranak nola ikusten eztiranak. Gco I 396. Espiritu Santuaren esana da, eta begiz ikusten dana: mundua
dagoala galdurik konsiderazioaren faltaz. Gco II 76. Astoak sartu zien / alako beldurra, / non ez zuten ikusten /
begiakin lurra. It Fab 125. Adiskide edo ezagunen ustegabeko heriotzean argitzen zaitu. Eta hori begiz ikusi eta
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
539