Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
dan beroarekin, eta begia bera kixkaldua. Herr 15-9-1960, 1.
- BEGI-SEIN. v. betsein.
- BEGI-SENDARI. "Oculista" Lar y Añ.
- BEGI-SENDATZAILE. Oculista. An batzu begi-sendatzaile, bestetzu ortzaginlari, bestetzu barneko
eritasunen atxeter (osagile) omen. Zait Plat 13. --Okulista bat ikustera joan zaitez lenbailen. --Aurrean daukat
nere begi-sendatzaillea. NEtx LBB 43.
- BEGITAKO. a) (Precedido de gen.). "Apreciación, modo de ver, opinión, punto de vista. Nire begitako,
oraikoa andiago aitzinekoa baino (AN)" Gketx Loiola 30.
b) v. BEGIETAKO.
- BEGITAN HARTU, BEGITAN EMAN, BEGITAN IZAN, BEGITAN JARRI. v. BEGIETAN HARTU,
BEGIETAN EMAN, BEGIETAN IZAN, BEGIETAN JARRI.
- BEGITAN EDUKI. "Begitta [sic] (G-goi), ojeriza, odio. Begittan daukat gizon hori, tengo odio a ese hombre"
JMB At. "Begitan zeukaten (V-arr, G-azp), ziero begitan zeukaten (G-azp)" Gte Erd 249. Cf. BEGIETAN
EDUKI. Bizi behar dut nik, emen nazaño, begitan nadukatela ni nere Jangoiko maitagarriak eta [...] on
guziak? Mb OtGai II 236. Gaiztoek ezin zaduzkate begitan; ni ordea, begitan naukate, aiek egiñak egin txarrak
dirala aitortzen ari bainaiz (Io 7, 7). Or MB 290 (Or ezin gorrotatu, [...] gorroto nau, Lç gaitzets, He higuin [...]
gaitzesten, LE gaitzets). Oraiño maite ez nik, baiña maita-nai eta gose izkutuz begitan nedukan gosegabeago
izana. "Oderam me minus indigentem". Or Aitork 53. Artzaiak ere begitan daukaten piñua. Ataño TxanKan 95.
- BEGITARA(T) EMAN. v. BEGIETARA EMAN.
- BEGITIK GALDU, BEGITIK IZTALI, BEGITIK UTZI. v. BEGIETATIK GALDU, BEGIETATIK ITZALI,
BEGIETATIK UTZI.
- BEGITIK GORDE. (Tras gen.). Desaparecer de la vista (de). Laster gorde zen ontziko guzien begitik eta
ondatu zelako agitz naigabetua zebillen ontzi nagusia. Mb IArg II 280.
- BEGITIK JOAN. Perder la vista. Gero, beste bat; gero, jaso du / sarde-adaxkan zirauna. / Neskak pixtirik
ez du billatzen / naiz ez begitik joana. "La moza no encuentra sabandijas, aunque no ha perdido la vista". Or Eus
301.
- BEGI-TRESNA. "(V-ger), anteojos" A.
- BEGI-TXAPEL. "(G-azp), párpado" D. Irigoyen (ap. DRA).
- BEGI-TXAR. a) "Iñartxi-n ordez, begi-txarra izan (Bizkaian), bekaitz izan (Lapurdin)... esaten dira" Ezale
1897, 165a.
b) "Begi txarrak yota dago ori (V), es muy desgraciado, litm. está pegado por mal ojo" A EY III 276.
- BEGI-TXATXU. a) "(G), tierno de ojos" A.
b) "Begi-txatxo (G-goi-to), miope" A.
- BEGI-TXIKI, BEGI-TXIKIN. "Begi-txikin (Sal, R), de ojos pequeños" A. Etxeko nagusia gizon begi-txiki
antzeko mozkote sendo bat zan. Salav 27.
(Como apodo). Astigarrâko Begi-Txikiya / Kortajarena bestia, / segetan bapo jokatu ziran / mutill zarra ta
gaztia. Tx B I 229. Giza erdi baño geio zerala, / Begi-Txiki, uste badezu, / pultsuban eta karga jasotzen / igual
jokatuko zazu. Ib. 224.
- BEGI-TXINDOR. v. betxindor.
- BEGI-TXOKO (Lar, -xoko Hb ap. Lh). "Lagrimal, begitxokoa. Lat. Angulus oculi" Lar. "Angle de l'œil" Lh.
- BEGI-UKALDI (Dv). Vistazo, mirada. "Begi-ukhaldi, œillade, coup d'œil" Dv. v. begikaldi, BEGI-KOLPE.
Etzaitezila behinere goan oherat, abereei begi ukhaldi bat eman gabe eta seguratu gabe ontsa direla. Dv Lab
230. Begi ukhaldi batez izartzen dute gaitz handi horren eta beren eginbidearen hedadura. Laph 180. Zenbatek
eztautzute begi ukaldi batez neurtuko berehala [...] zertsu ahal den eskuara! HU Aurp 200. Tourne-broche izen
horrek Jaun Apezküpiaren eman-erazi zeron begi ükaldia süialako gaintiala. Const 34. Begi-ukaldi batez ikusia
dugu dena, bururen buru. JE Ber 77. Zelai bat gaitza, begi-ukaldia hel ahal baino luzeago. Ib. 19. Gure begiukaldi
laburra ez da ohartzen badutenetz orhoitgarri zerbait, ipar ala eguerdi-aldetik [zelaia] hesten duten
mendixka lerroek. Ib. 36. Gaur ere ez dio uka aspaldiko / begi-ukaldi leguna. "El dulce mirar". Or Eus 235.
Lenengo begi-ukaldia aski izan zun Piarresek berari opa zioten andregaia zer neska tankera zan somatzeko.
Etxde JJ 87. Zer gertatu zaiote bada bi familia gaixo horieri, batek bertzeari holako begi ukaldi beltzaren
emaiteko? JEtchep 46. Nungo nahiko jendearekin, jakin ukan du beti kasik nun zen egia, nun zen bidea, eta
haren begi ukaldia izan da, gehienetan, xorrotz bezain xuxena. Ardoy SFran 300. Begi-ukaldi batez, lekua
aukeratuko duzu lenengo ta bein. Ibiñ Virgil 87.
- BEGI-UNE. Mirada. v. begirune (2). Illundu yak begi-unia / eta eztakuskek zerurik. "Se te ha nublado la
mirada". Laux AB 91.
- BEGI-UR (G, AN ap. A; Lar, Hb ap. Lh; -hur Gèze, Foix ap. Lh), BETUR. a) Colirio. "Collyre" Gèze. Eta
gantzutzeaz zure begiak begi-urez, ikhus dezazuntzat. TB Apoc 3, 18 (Dv begi-ur, Ur (V y G), Echn begiur, Ip
begihur; IBk begietarako ur; Lç, He kollirio, IBe kolirio). Baita betura ere, begiak igurzteko ta ikustun
biurtzeko. Ol ib. Begi laiñotsu ta illundua senda-miñezko begi-urez sendatzen ari zan. Or Aitork 166.
b) "(R), lloro continuo" A.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
537