Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BEGI-NOTA. "Argema, beginotha, begiko tatxa" Urt II 289.
- BEGI-ÑABAR. a) De ojos azules. Jentetan den ederrena ümen düzü Agota: / bilho hori, larrü xuri eta begi
ñabarra. ChantP 174. Neskatila eijerra, oi begi ñabarra. "À l'œil bleu". Ib. 44. Aphez beltzaren arreba / seora
begi ñabarra! Balad 210.
b) "Züberutarra, begi ñabarra (BN), indéchiffrable, dissimulé" Lander Eusk 1925 (IV), 48.
- BEGI-OHE (T-L). Cuenca del ojo. "Orbite (oculaire), begi-zilo, betzilo, begi-ohe" T-L. Begi-ogeak, nork
sakon-askiak / gañez ez dakien aren argiak? "Los hoyos de los ojos". Ldi BB 118. Nigandik ate dagon mundua /
noren eskuz / sartzen zait begi-ogean? NEtx LBB 244.
- BEGI-OKER. v. betoker.
- BEGI-ONDO, BEGI-ONDOKO. v. betondo, betondoko.
- BEGI ONEAN IBILI. (Precedido de gen.). Estar en buenas relaciones con (?). Dukesiak ikusirik Zalduna
senarran lengo begi onian ebillela, baketan ainbeste eruan eziñik, esan zetsan Dukiari: [...]. Etxba Ibilt 481.
- BEGI ONEKO. a) De buen aspecto. Aiñ jasua eta begi-onekua izanda, ez jakolako ezagutzen ez aiskide eta
ez gurakorik. Etxba Ibilt 458.
b) (V-gip ap. Elexp Berg). De buena vista, de buen tino.
"Buen fisonomista (AN-larr)" Inza RIEV 1928, 152.
- BEGI ONETIK SARTU. Caer bien (litm. 'entrar por buen ojo'). Garaidiri beintzat ez zitzaion begi onetik
sartu. Loidi 37.
- BEGI-ONGARRI (O VocPo, SP, Dv). "Begihontgarri, agréable aux yeux. On dit pareillement gogohontgarri,
pour dire agréable à l'esprit" O VocPo. "Begiongarria (O), agreable aux yeux" SP. "Begihontgarri (O), agréable
aux yeux" Dv. Oi, zerik du sudurra! / Ez egi', ez apurra; / xorhi, begi-hontgarri, / hala hala muturra.
'Agréable aux yeux'. O Po 36.
- BEGI-ORDE (L ap. A; SP, Lar, Hb ap. Lh, H). "Lunettes, biserak (Ax)" SP. "Antojos, anteojos, begiordeak,
beakaiak, miserak" Lar. "Begietakoak ou begiordeak (SP), lunettes" Dv. "Begi ordeak, lunettes; id. begi-orde
thailluak (Ax)" H. Presuna hirosak, erreak eta haserrekorrak ez ohi du begi orde anhitz higatzen eta ez
komunzki bere umen umerik ere bere ingurunean ikhusten. 'No gasta muchos pares de gafas'. Ax 280 (V 187).
Badira bisera batzuk, begi-ordethaillu batzuk, zeiñek gauzak diren baiño handiago iduri arazitzen baitituzte. Ib.
143 (V 94). Ala nola bista laburra duena baliatzen den begiordez edo anteojoz, billatuz argi, ta begiratuz ongi.
LE Urt 176. Eskribauaren jantziya izan biar du jaun batena, bañan arras antziñakua. [...]. Begiordeak eta
kapela gopa. Sor AKaik 110.
Catalejo(s). "Antojo de puño, eskuko begiordea" Lar. "Antojo de larga vista, de allende, begiorde luzea,
misera urrutirakoa" Ib. Fedea da errazoiarentzat, begiorde luzea begientzat dana legez, an, nun begiak ikusi
ezin daben, begiorde luzeak agertu eragiten dau miragarrizko gauzen mundu bat. Itz Azald 15. Gauza bera
urrutitik begiratzen baduzu, berriz, begitasunaren begi-ordeekin, orduan aunditu oi da, dizdiratsu ageri da. Vill
Jaink 128.
- BEGI-ORDEKO (Añ). Anteojos. "Gafas, anteojos (c.) begiordekoak, bekaiak, begiaurrekoak" Añ.
Catalejos. v. betaurreko. Nondikan begiratze batekiñ ikusten dan batere begi-ordeko gabe itxaso zabala
ezezik Matxitxako muño muturretik Biarritz tarteko kosta guzia. Ant EE 1884b, 41.
- BEGI-OROITZE, BEGI-OROI, BEGI-OROIMEN. Memoria ocular. Iduri al zaizu ama orrek bere semearen
aurpegia ordu oro ta une oro begi-oroiz gogoratzen dula? Or QA 151s. Begi-oroiz eta belarri-oroiz ez bada ere,
uki-oroiz semearekin dago, arengatik negar egiten eta ua maitatzen. Ib. 152. Norbaitetaz oroitzen luzaro
egoteko, aren aurpegia begi-oroimenean idukitzeak galarazi egiten dula. Ib. 152. Beraz, badugu begi-oroitze,
entzun-oroitze, uki-oroitze, usma-oroitze, atse-oroitze esan ditekena. Ib. 136. Begi oroitze ori [...], berez edo
gizonik geienetan biziago dalako, iduritzen zaie batzueri, begiz bezala oroitzen ez diranean, sogor daudela. Ib.
136.
- BEGI-PERPERA. "(BN-bard), paupière" Dv A.
- BEGI-POZKARI. v. BEGI-BOZKARI.
- BEGIRA. a) A ojo. "Begira saldu, erosi, vender o comprar algo (el ganado o los árboles del bosque,
generalmente) sin pesarlo ni medirlo, llegando a un acuerdo por su aspecto el comprador y vendedor. Lenago
txalak begira saltzen zien ixa beti" Elexp Berg.
b) (Injertar) a canutillo. "Begira (G), injerto de canutillo (una manera de injertar)" A Apend. Begira eztituteko
[= 'injertar'] beste zugatzen baten begia adar baten, azalpean azala kurutzetara edegita, sartu bear izaten da.
Geienean, begiak indar gitxi euki eztaian, lengo adarrari azal-zati bat kendu edo erazten iako. A Ezale 1897,
340s. Begira Donianetan lan egiten da. Ib. 341.
- BEGI-SARE, BEGI-XARE, BETSARE. Retina. Olako zamorroren txikitasunak bere irudia oarkorreran
gure betsarean margoztutzea ez du laketzen. "Que su imagen se pinte en nuestra retina de una manera sensible".
Zink Crit 19. Gauzki lauaz eta lauezaz betsarean zarrasta berdiña eragiteko arauak bai-dirala oartu bagendu,
okerrean erortzeka, ertilariaren trebetasunaz atseginduko giñan. Ib. 28. Begiak itxi zetunat. Oraindio barrengo
begi-xarean ikusten netunan argi biribil oiek. Or QA 188. "Mercure" deitu izarbelean bizitzaleak balinbadira,
begiak gureez bertzelakoak dituzte zer nahi gisaz; alabainan gurea bezalako begisarea ixtante errea litake han
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
536