Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
(Darric ms. ap. DRA). a) "Blanco del ojo" Lcc. "Córnea" A. "Córneo [sic]" VocB. "Cornée de l'œil" Lh. "Blanco
del ojo, córnea opaca" DRA. Yanari hoberenak egurra bezala dire ahoko; buhurdi gurienak elhorri, horitzen
da begietako xuria. Hb Egia 62.
b) "Begiko zuri (R-uzt), nube del ojo" A.
- BEGI-KUKU. Ixil, begi-kuku, burua makurrik, / arkume salgai antz or-emenka daude / zenbait jaun andere,
goi-miñak arturik. "La mirada hundida". Or Poem 524. Cf. Or Aitork 286: Isaakek zarturik kuku zeuzkan aragibegiak
ikusten zuten argia. "Praegravatis et opertis senectute carneis luminibus".
- BEGI-LABO. "Begi lausoa, myope, ou qui a une taie dans l'œil; id. begi labua (?) (BN)" H.
- BEGI-LABUR. "(R), miope" A. "Myope, lauso, begi-labur" T-L.
- BEGI-LAGUN. "(Hb), lunette" Lh.
- BEGI-LAPAR. a) "Begi-laphar (BN-bard), sourcil" Dv A.
b) "(R-uzt), de ojos ribeteados" A.
- BEGI-LARRI. a) "Begi-larrixa, el de los ojos salientes" Iz ArOñ. "Se aplica a las personas de ojos nerviosos,
salientes y pequeños, con venillas, etc. Aren anaia ezautukozu, begilarri altu bat" Elexp Berg.
b) "Baita, adibidez, gripealdi baten ondoren geratzen diren begiak ikusita begi larrixak dauzkagula esan ohi da"
Elexp Berg.
- BEGI-LARRI-BELAR. "Asyla [...], begi larri belharra, abrasenda belharra" Urt III 17.
- BEGI-LARRIKI. "Asyla, begi larrikia, begi larri belharra, abrasenda belharra" Urt III 17.
- BEGI-LASTO. v. begilasto.
- BEGI-LAUSO (V, G; Lar, Añ, Hb ap. Lh). Ref.: A; Etxba Eib. a) Nube en el ojo, catarata. "Argema, nube en el
ojo, begilausoa, odeia" Lar. "Niebla de los ojos, begi lausoa" Ib. "Niebla, nube de los ojos, (c.) begi lausoa" Añ.
"Nube de ojo" A. "Taie qui se forme dans l'œil" Lh. "Cataratas" Etxba Eib. "Begi lausua osatu gurarik dabiz
gure lagunari" Ib. Cf. ejs. de begi lauso 'ojo nublado, empañado' en Lar SAgust 12, Or Mi 33, Mde Pr 109,
Etxde JJ 244, begi lausotu en Mg CO 22. 60 urteekin edo lenxeago, begi-lausoa (cataratas) izan zun eta lan
egin eziñik gelditu zan. In PArt Ustez 17. Etxera sar eta zokho denak ilhun, / begi-lauso hau noiz enegandik
hurrun? "La alucinación de mis ojos". Or BM 126. Gure aurrekoek ez zuten, agi denean, begi lauso handirik
gaizkiari, estalirik zegoenean ere, antzemateko. MIH 238.
b) (Adj.). De ojos nublados. "Begi lausoa, myope, ou qui a une taie dans l'œil; id. begi labua (?) (BN)" H. "De
falsa mirada" A. "Begi-lausua, adj., de vista anormal, de ojos turbios. Begi-lausua zanetik, bardiñ artzen eban
zarra zeiñ gaztia" Etxba Eib. Bultza naute barrura..., / ñir-ñir aunitz argi...; / ordia-antzo sar nazu, / begilauso
ta urgun. "Tambaleándome y nublados los ojos". Ldi BB 90. Konkor, epo, begi-lauso, zaragardun,
negaltsu edo iren bada. Ol Lev 21, 20 (Ur balu begian lausoa, Dv begian xuriduna, Bibl begi tatxadun).
- BEGI-LAUSOGARRI. Badator eztai-zopa begi-lausogarri. "Que alucina los ojos". Or Eus 368.
- BEGI-LEHOR. "Ojienjuto, begileorra" Lar. "Begilkor [sic, sin duda error de lectura] (Hb), qui a l'œil sec (?)"
Lh.
- BEGI-LORE. a) "Situación en la que se encuentra una persona con ojos tristes. Gure aurre begilore dugu,
eztago ongi" Izeta BHizt2.
"Begi-loriak, ojos tristes, de persona enferma" (G-to) (comunicación personal). Cf. BEGIAK LORATU (b).
b) "Begilora (msLond), áster" A.
- BEGI-LUZE. v. begiluze.
- BEGI-MAKUR (G-nav, Sal, R; Dv, H). Ref.: A; Inza RIEV 1928, 152; Iz Als (begimakurra). Bizco. "Bigle,
louche" Dv. "Begi zeiharra, makhurra, œil louche. Syn. ezkela, okherra (BN, S)" H. Josu bar-Joseph, badut
othoi egin gauerdiz, / argizagia begi makur so zan etoi / eta zuk aldiz utzi nauzu... Zergatik arren? Mde Po 93.
Hain da begi-makur, hain da bihotz-legun. Arti OC I 272 (ap. ELok 46).
- BEGI-MAMIN. "Begi-mamiña, córnea opaca" Iz ArOñ. Cf. begi-nini.
- BEGI-MIN. v. BEGIETAKO MIN.
- BEGI-MINBERA. "Mal de ojos. Sin. begi erria. Como adj. Pitarroso. Txikitxan, luzero begi minberia euki
eban. Eta Lea zan begi minberia, baña Rakel arpegi polittduna eta itxura ederrekua (Gen 29, 17)" Etxba Eib (Ol
bepera, Ker begi-samurra, Bibl begi hitsa).
- BEGI-MINGARRI. (Tras gen.). Que hace daño al ojo. Asto zarra ta elbarrie, / munduan parregarrie; / bost
aldiz pasatu du / gose eta egarrie; / puntez bera belarrie, / nire begi-mingarrie. Noe 46.
- BEGI-MINTZ. Retina. Begi-mintza (retina) itxaso zaharraren ispillu zaionari, alakoxeari, oraiñaldiko
nahasmena ikuskizun negargarri zaio. Etxde Itxas 15s.
- BEGI-MINTZALE. "(Sc), tierno de ojos" A.
- BEGI-NAHASI. "Begi-nasie (B), [de] ojos torvos" Inza RIEV 1928, 152.
- BEGI-NEGAR. "Lágrima" Elexp Berg.
- BEGI-NEGARTSU. "Bei-niarsu, legañoso (BN-baig)" ms. col. Lacombe (ap. DRA).
- BEGI-NEURRIZ. "(A ojo de buen) cubero" Lar. "(A) ojo" Añ.
- BEGI-NINI. v. begi-nini.
- BEGI-NIRRO (A), BEGI-ÑARRO (R ap. A). "Persona de ojos habitualmente entornados" A.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
535