Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
begi-kiñuka ari. Ol Ps 35, 19 (Ker begi-kiñuka; Dv begiz kheinuka).
- BEGI-KIMU. Brote. Ernetzen ikusi dedanean, begi-kimua axaldu duan bezin laixter, eguzki pixka bat eman
diot. SMitx Aranz 5.
- BEGI-KISKUR. "(G), de ojos ribeteados" A.
- BEGI-KLIXKA, BEGI-KLISKA, BEGI-KILISKA. a) Pestañeo; (fig.) intervalo insignificante de tiempo.
Ziztakoan, begikliskan, azkeneko turutotsez. Ol 1 Cor 15, 52 (Ol (ed. 1958) begikiliskan; Lç, TB begi kheinu
batez, He begi kolpe batez, Dv begi itzuli batean, Ker begi kiñu bataz, IBe begi itxi-ireki batean, IBk begien itxiireki
batean). Ziztakoan, begi-klixkan, azken-turutaren otsean; turutak otsegingo baitu, ta illak gordin piztuko
dira, ta gu berrituko gera. Or QA 201. Begi-kliska batean Teresalina ta Aldetrudis, etxe artako bi buruak,
gaixotegian ziran. Sorarrain Lili 111.
b) Vistazo, golpe de vista. Begi-klixka batez negurtuak ditut millakan eremu. "De un golpe de vista". Or Poem
526.
- BEGIKO. v. begiko.
- BEGIKO FITS. "Hori du begiko fitsa, eso constituye su preocupación: litm.: eso es para él la mota del ojo
(BN)" A EY III 326.
- BEGIKO ILE, BEGIKO BILO. "Begiko bilho, begiko ile (L, BN), pestañas" A. v. betile, bepilo.
- BEGI-KOLPE (Arch VocGr, Lecl, Hb ap. Lh). a) Golpe de vista, vistazo, mirada. "Begikolpia, coup d'œil,
œillade" Lecl. "Begikolpe bat in zuen (B)" Gte Erd 67. v. begikaldi, BEGI-UKALDI, begiraldi. Errex da
berzeren senharren edo emazten ondoan ez ibilzea; ordean ez da haiñ errex begi kolperik ez arthikitzea,
amodiorik ez harzea edo ematea. He Phil 457 (SP 453 begiztatzerik). Hagitz arinki begi kolpe bat aurdiki dut
ene bizitzearen gainerat. Brtc 161. Arthikitzen dut begi-kolpe bat nere egiteko molde guziaren gainerat,
ikhusteko ea zertan huts egiten dudan. Dh 109. Gure arranoak goietik / bertzerik gogoan zarabilkalarik, / begikolpe
batez ditu ustekabean / ikhusten zori-gaitzean / [...] mustro ttiki batzu hagitz itsusiak. Gy 224. Azkenean
deliberatu nian [...] guanen nintzela aran famatu heieri begi-kolpe baten ematera. Elzb PAd 37s. Lehen begikolpean
ohartu ninduan . Ib. 39. Begi kolpe batez ikusi nuen ateka hitsean nindagoela sarturik. StPierre 12.
Bainan ezbáitut sonuari begi golpe bát bera emaiten ahal zu ekhusi gabe dantzan "trebes", plazán! Lrq Larraja
RIEV 1931, 237 (puesto en boca del párroco de la localidad, quien, como se ve, no habla en suletino). Harat
heltzean, eginatzik konplimenduak, eta gero, han hemenka ematzik zonbeit begi kolpe. Barb Leg 146. Ezin igarri
azkenên ua / datorren, ez, legorrera; / itsasotarrak igar lezaio / lênengo begi-kolpera. "A primera vista". Or Eus
386. Mahain baten inguruan jarri ziren, elgarri begi kolpe eman eta ixtan bat ixilik egon. JEtchep 85. --Ohartu
zirea? [...] --Ez jauna. --Oi, zu Eskualduna! Etzirea pilotan artzen? --Ba, zonbait aldiz. --Holako begi kolpea
duzuela pilotaren airetik biltzeko. Ib. 95. Ez zuten ez trefla berogitik jana [ardiek], erran izan duten bezala...
Haren begi kolpe gaxtoa zuten ukhana. Larz Senper 28 (Vill begi-golpe). Jakinen du laster Frantsesek [...] ez
dela Xinatik heldu gizon hori, lehen begi kolpean uste zuen bezala. "Au premier coup d'œil". Ardoy SFran 200.
b) Abrir y cerrar de ojos. Instant batez, begi kolpe batez, azkeneko klaroina soinuan [...] hillak biztuko dire.
He 1 Cor 15, 52 (Lç, TB begi kheinu batez, Dv begi itzuli batean, Ol begikliskan, Ker begi kiñu bataz, IBe begi
itxi-ireki batean, IBk begien itxi-ireki batean).
- BEGIKO MAKAR. "Begiko makarra baino gutxiago ikusi nai zuten (AN-larr), no le podían ver; litm.: le
querían menos que la legaña del ojo" A EY III 347. "Begiko makarra ere eztio opa, no le ha ofrecido ni la legaña
del ojo" Ib. 339 (s.v. tacaño).
- BEGIKO MIN. v. BEGIETAKO MIN.
- BEGIKO NINI, BEGIKO NINIKA. Pupila, niña del ojo. v. begi-nini. Zuek ukitzen zaituenak, ukitzen du
nere begiko ninia. "Tangit pupillam oculi mei". AA III 293. Galde bizaie nola / guk mundu guztia / ikusteko asko
degun / begiko ninia. It Fab 158. Okuntza-lurrak begiko ninia bezin maite dauzkatelako arto garientzat. Izt C 30.
Asko ingurutan lagundu zuen eta argitu zuen; eta bere begiko ninika bezala zaindu zuen. Dv Deut 32, 10.
Lenago ikara eragiten bazioten ere, orañ asko maita zituan, asko ere asko, bere begiko niñia bezela. Bv AsL
37s. Gure izkuntza maite oni, bere jauregi barruan [...] ausardiz ta nabarben, norbaitek esi ta lakarriak jarri nai
izan dizka. O! Begiko ninian ikutu digute. Ag EEs 1916, 118. Zapata pare bat gelditzen zitzautan doidoia, eta
hura ere joantxea, eta, begiko ñiñia bezala, meza sainduaren emateko begiratzen nituen. Zerb Bahnar 158. Nola
esan dezakezu orrelakorik, nere Beltran, zure urrenik bera baitut nere begiko ninia... Etxde AlosT 33.
- BEGIKO HODEI (Lcc), BEGI-HODEI (Lar). "Nube de ojo, begiko odeia" Lcc. "(Batir) las cataratas, begi
lausoak, odeiak atera, kendu" Lar.
- BEGIKO SEIN. Pupila. v. betsein. San Buenabenturak diño guk beseiñan edo begiko seiñean baño biziago
bere gorputzeko edozein lekutan sentietan ebala. Añ NekeA 232.
- BEGI-KOSKO. "(R), cuenca del ojo" A.
- BEGIKO ZIKINA BAINO ...-AGO. "Begiko zikiña baiño geiago eztu ikusi nahi (G-to, Lc, BN-baig), le es
antipático; litm.: no quiere verle más que las suciedades del ojo" A. Ezin ikusi begiko zikina baiño. FIr 159.
Bakotxa bizi da bere etxean bere familiarekin, auzoa begiko zikina baino gehiago ez dezakela jasan. JEtchep 46.
Garai artako lagunartea, begiko zikina baino ezin ikusiago zuen Platonek. Zait Plat 117.
- BEGIKO ZURI (B, BN, xuri Sc ap. A; Lcc, VocB; Hb y Foix ap. Lh), BEGIETAKO ZURI, BEGI-XURI
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
534