Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
-Inguru oek bakarrik? Baita Gipuzkoa osoa ere zeartuko nuke begi-itxian utsik egin gabe. TAg Uzt 199.
- BEGI ITXIEKIN. A ciegas, con los ojos cerrados. Fedeko gauza guziak sinistu bear ditugu begi itxiakin.
Mg CC 203.
- BEGI ITXI-IREKI (ideki G-to; iriki G-azp, AN-gip; idiki Lar, idigi Añ), BEGI-HERTS-IREKI (etxideki BN; -
idoki Arch ap. DRA, -ideki SP, H, erxidiki A). Ref.: A; Gte Erd 47. Abrir y cerrar de ojos. "Clin d'œil" SP. "(En
un) abrir y cerrar de ojos, begi gora bera batean, itxi idiki batean" Lar, Añ (itxi idigi baten). "Begi erxidiki baten
artean, [en un] abrir y cerrar de ojos" A. "Begi itxi-iriki bat (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 47. v. BEGIEN ITXI-
IREKI. Eta guzia, begi erts-ireki arte baten seguranzarik eztuen gorputz miserable eta gaixo hunen
zerbitzatzeagatik. Lç Adv ** 6r. Penitenzia egiteko, asko da pontu bat, buru itzultze bat, begi herts-ideki baten
bitartea. Ax 196 (V 132). Begi itxi edegi bateko ikustia geijago da ikasteko, berba luzeen jarduna ta ekiña baño.
Mg PAb 133. --Lapurrak eztireanak iaso daiela gora eskua. --Begi itxi-edegi baten arlote guzti aren eskuak
buruen ganetik ikusten zirean. --San Paulo zoriontsua, [...] lapurra danari sarrast ebagiozu goratuta daukan
eskua. --Beste begi itxi-edegi baten esku guztiak beeratu zirean. Ezale 1897, 2a. Ate ta urteiera gustijak bata
bestiaren urrengo trebetasun andiz idegirik, begi-itxi-edegi baten aurkittu eban bere buruba jauregittik lekore.
Otx 83. Gau luzea labur da... argia zabaldu; / begi-itxi-edekian pesteguna degu. Or Eus 13. Entzuidazu ba adiadi,
eta begi-itxiriki batean garbituko dizkitzut aitzaki oiek guziak. Berron Kijote 19. Unetxo batean, begi itxiireki
batean, [...] hildakoak ustelezin biztuko dira. IBe 1 Cor 15, 52.
- BEGI ITXI-IREKITXO. "Begi-itxi-edegitxu (V) a) sueño ligero; b) abrir y cerrar de ojos" A.
- BEGI ITXI-IREKITZE. "Begi itxi-irikitze batean, en un abrir y cerrar de ojos" Lar (sg. DRA, pero no lo
encontramos).
- BEGI-ITXITE. Guiño. An agertuko dira begirakune lotsagarri, kiñuka ezain ta zantar eta beste enparau
begi-itxite deabruzko guztiaak. Itz Berb II 78.
- BEGI ITXIZ. A ciegas, con los ojos cerrados. Gero, begi itxiz, esnai ta ametsen / tarteko dan marmaria. Or
Eus 411.
- BEGI-ITZULI (L, BNc ap. A; Dv). Abrir y cerrar de ojos. "Begi itzuli, clin d'œil. Begi itzuli batean, en un clin
d'œil, begi itzuli batez, d'un clin d'œil" Dv. Aphur batez, begi itzuli batean, azken turutaldira [...], gu ere
aldatuak izanen gare. Dv 1 Cor 15, 52 (Bibl begia hets artean).
- BEGI IZAN (V-ger), BEGIA IZAN (V). "(V-ger), ser simpático. Guztien artean axe begi izaten eban beti" A
Apend. "Begia izan (Vc) [...], tener simpatía. Begia deutso [...], le tiene simpatía" A EY III 337.
(Acompañado de adjetivo y de izan tripersonal). "Begi (Vc), cariño, simpatía. Begi andia izan (Vc), tener
mucha simpatía" A. "Begi ona izan, tener cariño; litm.: buen ojo. Begi ona daust orrek niri, ése me tiene a mí
cariño. Begi ona dautsat nik orri, yo le tengo cariño a ése (Vc)" A EY III 258. Aphaintza sobraniek sarea
dirute; / begi onik zuhurrak nihoiz ez diote. Hb Esk 183. Ikusatzu gizon gazte horiek [...] birun birun dantzan
hari [...]. Begi on diotela inguru beira diren neskatxeri. Atheka 147. Alaba bat daukazu, / Ioane, beargina; /
neure semeak deutso / begi on da zina. Azc PB 90 (en la versión de Ur PoBasc 455 nire semiak deutsa / amodijo
fiña). Zuen mutillak gureari begi andia deutsa. Zam Man 17 (ap. ELok 367). Oraiño neskatxari dio begi eme; /
biak dantzatzen ziran orain-orain arte. "Mira a la muchacha con ojos suaves". Or Eus 19.
- BEGI-IZAR. v. betizar.
- BEGI-IZKIRIBIZ. "(V-ger), bizco" A Apend.
- BEGI-KAKA. "(L-côte, BN-baig), legaña" A s.v. kaka.
- BEGI-KAMUTS. Miope. Gerta ditake, arratsean burua mintsu izatea, ez jakinean lausu zirelakotz, edo
begi-kamuts, edo bixta-luze. GAlm 1962, 60 (ap. DRA).
- BEGI-KASKO. "(Sal, R), cejas" A.
- BEGI-KEINU. Guiño, gesto efectuado con los ojos; (fig.) intervalo insignificante de tiempo. Moment batez
eta begi kheinu batez, azken tronpetán (ezen ioren du tronpeták) eta hilak resuszitaturen dirade inkorruptible. Lç
1 Cor 15, 52 (He begi kolpe batez, Dv begi itzuli batean, Ol begikliskan, IBk begien itxi-ireki batean, IBe begi
itxi-ireki batean). Aurtikiko duzu begi kheinu begi kheinuaren, begitarte begitartearen ordain. SP Phil 289. Begi
kheinu bat aski baita haren graziaren ardietsteko, zer seguranza ahal dukegu atzo bekhatore zena egun ere
bekhatore dela? Ib. 356 (He 359 momento bat). Uri-tromenta, elementak / hitz batez tutzu kalmatzen: / su,
xixmista, ihortziriak / begi-kheiñuez manatzen. Gç 134. Zure edertasunaz hartua izanen dena, ordainez zuri ere
eder izanen zaitzu, begi kheinua begi k[h]einuarenzat bihurtuko duzu. He Phil 289. Egin nazazü zure diszipülü
debot eta ümil bat, untsa egitera kostümatü düzün bezala, amurekatik zure begi kheñürik mendrenian, obedi
zitzadan. Mst III 50, 6 (Ip zure kheinü txipieniala). Istant batez, begi kheinu batez, [...] hilak berriz piztuko
dire ezingalduak. TB 1 Cor 15, 52. Ni erne nago, ezagunei gogozko begi-keñu bat egiteko zaletuta.
Ldi IL 22. Bearbada, elitzake ain garbi mintzatuko Usoa, Otxandak Bela-Beltz bere esaneko morroiari egindako
begi-kiñu izugarria ikusi izan balu. Etxde AlosT 99s. Aurpegiz eta begi-keiñuz eta beste azbegien eragiñez ageri
zan zer esan nai zuten. Or Aitork 20. Koplatxoa sarritan... ta begi-kiñua noiz-naian... Ez dogu makala gure
Txomin Txiki! Bilbao IpuiB 31. Bat-batean, begi-kiñu bataz, [...] ildakoak gordin jagiko dira. Ker 1 Cor 15, 52.
- BEGI-KEINUKA. Guiñando los ojos. Begi-kheinuka hari denak oinhaze emanen du; eta ezpainez izanen da
zaurthua. Dv Prov 10, 10. Nere etsai gaiztoak nere lepotik ez beitez poztu; zio-gabe gorroto nautenek ez bekizkit
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
533