Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
rojo". Or Eus 140. Uzta bikaiñak poz daragio / koko begi-gorriari. "De ojos tiernos". Ib. 382. Ernerik eta
gogorrik Sokrate begi-gorria, larru-ximur, lepo ta zango lodi. Zait Plat 99.
b) Moneda. Aizo herrietako hazleek nahi lütüzkie saldü, phüntia beita haatik eta beita non eta zertan igor ala
zilhar xuri ala begi gorri. Eskual 17-1-1913 (ap. DRA). Herriko etxean segretario zelakotz, begi-gorri multxo
baten gainera, frango puska biltzen zuen Bil-bil Errientak: dela oilo, oilasko, ahate eta pekada moko luze. Barb
Sup 2. Moltsatik ateratzen tu ehun libera... // Jaun Apezpikuari / baititu igorri / Apezgaientzat Mañexek / bortz
begi gorri. Etcham 79. Nere polsan badago / zenbait begi-gorri. Auspoa 66, 119. Zer diruketa! Begiak xurituak,
horituak, han zagon Joanes begi-gorrieri so. Leon GH 1924, 299.
Biba, hi, Piarres! Hoi duk hoi jokatzea...! --Eta urhe begi-gorriak bildu zituzten biek ahur barnerat--. Barb
Piar I 46.
c) (Hb ap. Lh). Nombre aplicado a varios peces. "Breca, breque, pescado, errosel begi-gorria" Lar. "(L), muge
sautereau (poiss.)" Lh, que cita a Hb y Giménés. "Mújol del género Mugil saliens. (fr.) Muge sautereau, Poisson
Saint Martin" DRA, que cita a Giménés Catalogue 10. "Muge d'octobre" Lf GAlm 1957, 31. Poll-pollkarena
barik, "begi-gorri" aren gozoa! [...]. Iru-lau minutu barru, gertu egongo zan besigua. Bilbao IpuiB 44.
- BEGI GORRIAK IZAN. Ser penoso, insoportable. Zorretan bizitze orrek begi gorriak dizkik neretzat. Ataño
TxanKan 201.
- BEGI-IKUSI. Vista. v. BEGIZ. Musu laztanak, sinestargiak, / Argana zuzenik zaitu; / susmo biziaz, ez begiikusiz
/ mundu ontan dakuskezu. "Le puedes ver en este mundo por fuerte barrunto, no por visión intuitiva". Or
BM 54.
- BEGI-ILUN. v. betilun.
- BEGI-INDAR. Vista. Ez da au azkena izanen, Jaunak osasuna eta begi-indarra kentzen ezpadizkit. Agur,
irakurle maiteak. Bera EEs 1916, 41.
- BEGI-INGURU. v. betinguru.
- BEGI-IRAULI (Hb ap. Lh; begirauli Lar). "Turnio, que mira torciendo los ojos, begiraulia" Lar. "(Hb), louche,
bigle" Lh.
- BEGI IREK-HESTE. Abrir y cerrar de ojos. v. BEGI ITXI-IREKI. Begi idek-heste batez inguratu zuten
hogoi eta hamar bat gizon. Prop 1896, 35.
- BEGI-IREKI (Sal ap. A; begidiki Lar Sup), BETIREKI (-th- Dv y A (que citan a O)). Abrir y cerrar de ojos.
"Ojos (abrir y cerrar dellos), bergidiki [sic, seguramente errata] bat" Lar Sup. "Bethireki, abrir de ojos" A. "Begiireki
(Sal), abrir de ojos" Ib. Urte guzian gerta etzedina, bethirekian. "En un clin d'œil". O Pr 471.
Espantaturik ikusiko duzu begi irekian iarri dela zure bihotzaren iabe eta nausi, hautsa bezala xehatu eta
porrokatu dituela zure borondate sainduak. SP Phil 290 (He 291 ikusteaz betbetan). Hainitzetan Jainkoak begi
ideki batean emaiten du denbora handiz ukhatu zuena. SP Imit IV 15, 1 (Ch kolpe batez, Mst memento llabür
batetan).
- BEGI-IRUDI. Imagen, imaginación. Zer dio, gero ere, begi-iduri ori galtzea, entzun-iduriz edo bestez
gogoratzen badugu? Or QA 136. Gizon batetaz oroitzeko aren aurpegia ikusi bearra al daukagu naiz begiz naiz
begi-iduriz? Ib. 152. Idurimenez, begi-irudiz beintzat, ez daki amaren berri; baiñan ama ori nolabait gertarazten
du bere barnean. Ib. 161.
- BEGI-IRUDIMEN. Imaginación. Ikusi dugunori ere, luzaro ari gerala, Aren aurpegia atertzen zaigu begiidurimenean,
zueri beste edozein gizonena bezala, aspertu egiten baitzaigu idurimen ori, begia bera bezala. Or
QA 126.
- BEGI ISTE-IREKITZE (-idekitze H (que cita a Mb)). Abrir y cerrar de ojos. v. BEGI ITXI-IREKI. Begiiste-idekitze
batean begiratu nion bein Jangoikoari. Mb OtGai I 67.
- BEGI-ITSUAN (begitxuan V-gip ap. Etxba Eib), A ciegas, sin ver; (fig.) con los ojos cerrados, sin dudarlo.
"Begitxuan, a ciegas. Begitxuan dabill batera ta bestera makillaka" Etxba Eib. "Begitxuan ibilli, andar a ciegas.
Eskolarik eza, begitxuan ibilltzia beste da" Ib. "Ez galdu gero ori aukeriori. Begi itxuan artuko neuke nik zuri
eskeintzen detsuen biarra" (V-gip, comunicación personal). v. BEGI-ITXIAN. Begi-itxuan be igarriko
genduke nora goiazen. SM EiTec1 147. Eta neskamiagaz esandako orduan eta tokixan, bertan zan illunakin juan
zan gizonori begitxuan, aregaz ogeratzeko asmuan. Etxba Ibilt 457.
"Begitxuan ibili, jugar a la gallinita ciega. Zer, begitxuan ibiliko ga laurok?" Elexp Berg.
- BEGI ITSUEKIN. A ciegas. v. BEGI ITSUAN. Obeditu begi itxuekin. Mg CC 112.
- BEGI-ITSUKA. A ciegas. Eztet ba uste bidean ezbearrik gertatu lezaiokenik onera arteko bidetxiorrak
begitxuka etortzeko eran ezagutzen ditu-ta. EEs 1921, 17. Au guztija ziatz-ziatz ikusi biarra ziok, gauza ziurrera
jo biar baitegu ez begi-itxuka. Ldi, carta a Mendi Lauta 18-4-1929 (ap. DRA). Idazle-ugaltze orreri, begi-itsuka,
nik uste, bear-alako paper-langille-ugaltzeaz erantzun bear dio. Ldi IL 70.
- BEGI-ITXI. a) Abrir y cerrar de ojos. Ez dot kantauko gazteen lora zororik bere / begi itxi baten dagozalako
iragorik. AB AmaE 63.
b) Cabezada, sueño breve. "Begi itxi bat bakarri [sic] ein dot (V-arr)" Gte Erd 259 (G-azp, AN-gip, BN-arb lo
kuluxka).
- BEGI-ITXIAN. Con los ojos cerrados, a ciegas. v. BEGI-ITSUAN. --Ondo ezaguten al dituzu inguru oek? -
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
532