Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BEGIETATIK GALDU (Lar, Añ, -etarik Dv), BEGITIK GALDU. Perder(se) de vista. "(Perderse de) vista,
begiz, begietatik galdu" Lar y Añ. "Begietarik galtzea, perdre de vue" Dv. v. BEGIZ GALDU. Ierusalengo
hirira / xuxen ditu gidatu, / portale gañean dute / begietarik galdu. EZ Noel 65. Egizu beñik bein animaren
egiteko andia. Ez dezazula beiñere begietatik galdu. Mb JBDev 220. Ez du bein ere bere begitik galduko
Jangoiko maitagarria, ta Jangoikoa ekuste hau aski du adirazi ditugun atseginz guziak arzeko. Mb IArg I 240.
Agertu zitzaien berriz ere, Jerusalemen sartzean begitarik galdu zuten izar hura bera. Lg II 114. Gutitan galtzen
zuten haur hura bere begietarik, bere buruak baino maiteago zutelakotzat. Ib. 123. Abiatu zan ezarian zeruronz
igotzen, eta igoaz zijoan bezela, odei eder argitsu batek begietatik galdu zien. Arr GB 84. Erranen dio fedeak
baduela zeruan Aita bat [...], sekulan ahanzten eta begietarik galtzen ez duena. Lap 47 (V 26). Au begitik galdua
zan, bañan oroitean zegon. Or Aitork 267. Zerutar mugaldi au / nik atzeman nezan, / begitatik galtzeraño /
[egan] eitea zegokidan. "Que de vista me perdiese". Gazt MusIx 235.
- BEGIETATIK IKUSI. (Precedido de gen.). (Fig.) Ver con los ojos de, ver a través de. "Haren begietarik
ikusten du dena (BN-lab)" Gte Erd 222 (G-azp begiekin). v. BEGIEKIN IKUSI. --Emazteaz jabetzeko ez da
aski naitasuna. --Bere begietatik ikusiko nuke nik. Alz Burr 11s. Aren begietatik bakarrik ikusten ukala, egia
dek. ABar Goi 70. Erritar xumeek, ordea, etzuten aien begietatik argia ikusten, damurik. Zait Plat 99. Argia
Sokrateren begietatik ikusten zuen Platonek. Ib. 20.
- BEGIETATIK ITZALI, BEGITIK ITZALI. Desaparecer de la vista; (trans.) hacer desaparecer de la vista.
Bere biotzeko maiteak Jainkoari eskeini, otoizten zuela aren etsaien begietarik itzal zetzan. FIr 146. Au nik
esatean, itzali egin zinan nere begietatik. Or QA 147. Artaz luzaro ari bagera, iduripen ori askotan atertuko
zaigu ta oso itzali ere idurimenaren begitik. Ib. 131.
- BEGIETATIK UTZI, BEGITIK UTZI. Apartar la vista de. Norbaitek artu ta eraman zitzan beldurrez [...]
ekustera zetozkionak urbilzen baziran, ernatzen zen guzia ta etzituen begitik uzten andik joan arte guzian. Mb
IArg I I 204. Ez ditzatela begietatik utzi, beintzat egun orietan. Mb JBDev (ed. 1882), 361.
Tizana bat, kolorearen ederrez begietarik ez baitziteken utz! Barb Sup 65. Cf. AHOTIK EZIN UTZI.
- BEGI-EZKEL (V, G, AN ap. A; Lar, A, Hb ap. Lh; begixkel G-bet; begi-ezpel V ap. A), BETEZKEL (V-m ap.
A). a) "Ojizaíno, begiezkela" Lar (cf. DAut: "Ojizaíno, el que mira atravesado y con malos ojos"). "Bizco" A.
"Bigle" Lh. v. ezkel. Ill da beraz alako gizon borrerua, / erren, begi ezkel ta lepo makurtua? AB AmaE 323.
Okotzaundia, begi-ezkela (oker), / galbaia aiñeko ezpaiña. "Virada de ojo". Or Eus 92.
"Begixkel, con un ojo semicerrado (Orio)" Garate 7. a Cont BAP 1957, 46.
"Betexkel, se usa para calificar a las personas con el párpado caído. Betexkela ola daukanai. Ola beera,
japonesen da modura" Elexp Berg.
b) (A; betexkel V-gip, G-to). "Betexkel (G-to), de ojos lacrimosos y tiernos" A. "Begi erreak eta tristeak dituena
ere bai. Ezton ezautzen? Alako ankaluze betexkel bat" Elexp Berg.
- BEGI-EZPAIN. "Cejo sobre los ojos" Lcc.
- BEGI-EZPAL. v. betezpal.
- BEGI-HEZUR. "Amar locamente, begi-hezurra bezain maite izan (BN); litm.: amar tanto como el hueso del
ojo" A EY III 244.
- BEGI GAITZ EGIN. "Mal haya yo, tú, aquél, &c. zori gaitz, doain gaitz niri, hiri, ari. Begegaiztagidala
[seguramente por begi-], dagizula, dagiela" &c. Lar.
- BEGI GAIZTO (Ae ap. A Aezk). a) Mal de ojo. v. begizko. Mila haurren artean ez zindezakete bat
hatzeman garbirik [Egiptoan]; eta hori, zeren norbeitek iragaitean haur heietarik ikhusi eta erran baleza: "Zer
haur ederra"! haurra begi gaixtoaz joa liteke, eta galdua. // Horra zertako amek beren haurrak bethi zikhin
dauzkaten. Diren bezala ez dute zeren begi gaixtoaren beldurrik ukhan! Prop 1886, 156. Begi gaiztoa norbaiti
ein dakotenean, altzinago apeza deitzen ze. A Aezk 210.
b) "1.º (S-saug), qui a mauvais œil, mauvais regard. 2.º myope; 3.º mauvaise vue: qui a mauvaise vue; 4.º (S;
Foix), sournois (fig.)" Lh.
- BEGI GAIZTODUN. "Begi-gaixtodun (Hb), v. -gaixto 1.º [= "qui a mauvais œil, mauvais regard"]" Lh.
- BEGI GAIZTOKO. a) De mala catadura (?). Ekusi zuten begi gaiztoko Txori-artzalle bat, nola prestatzen
zebillen kañabera ta zakuan zekartzen sareak. VMg 70. Hasteko buhame guziak begi gaxtokoak dira... Ni, ez
nitzaiote hurbiltzen ere. Larz Senper 72.
b) Envidioso. "Begi gaixtokoa" GAlm 1954, 53.
- BEGI GORA-BEHERA BATEAN. "(En un) abrir y cerrar de ojos, begi gora bera batean" Lar y Añ.
- BEGI-GORRI (AN, L, Sal, S, R ap. A; Lh). a) De ojos rojos, enrojecidos. "De ojos ribeteados" A. "(Vieille)
aux yeux rouges qui passe pour sorcière" Lh. Cf. Lcc: "Cegajoso, begi gorriak". Gaisotzen da urliaren aurra,
sandiaren idi edo beiak ez du jan nai eta dio batek: atzo emen egon zan arako atso begi gorri ura, sorgiña
izango da, eta ark gaisoturik ipiñiko zuan aurra. AA II 490. Atso azal tximur begi gorria / bizartsu baltza eta
sur andia. Zav Fab RIEV 1907, 95. Ez peisant xarlatanik, / ez ema begi-gorririk. Gy 17. Ez bapere obea bere
emaztea, / zalako atso zimel, baltz, igar, maltsiña, / begi gorri, guzurti, prestuez, zikiña. AB AmaE 236.
Lursagar ustel asko / xardin begigorri / han ziren iastatzeko / bihotz altxagarri. Balad 232. Xardina begi gorria,
itsasotik ethorria! "Sardine à l'œil rouge". Barb Leg 148. Onentzaro begi-gorri; / non atzia duk arrai ori? "Oji-
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
531