Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
78 (Ur begijetako miñentzat, Dv begietako gaitzentzat, Ip begietako minentako). Badu amaborz egun nagola
begi min gaxto bateki, ez doked lei eta ez eskribi. Mdg 142. Begiko mina kentzeko, urari irakin-arazo, arizko
zapitxo bat antxe busti ta begi ganean ezarri (V-arr). A EY IV 229 (v. tbn. EY I 76).
- BEGIETAN HARTU (Dv). a) Contemplar; tomar en consideración. "Au propre, embrasser du regard" Dv.
Zu begietan harturik / parabisu sainduan / irabaz dezadan Kristau / penatuen portua. EZ Noel 104. Hunelako
ikuspen borthitzenek ukirik ematen ez narote. Eta bizkitartean, begietan ongi harzen balirade, nor bizitze on
batera bil ez laiteke? Dv LEd 175.
b) (V-gip, G-nav, B, BN-lab, S; Dv, H), BEGITAN HARTU (V, G, AN-5vill-gip, L, B, BN, S, R; Añ, H). Ref.:
A; A Apend; Lrq (begi); Etxba Eib (begitxan artu); Izeta BHizt2; Gte Erd 249, 181; Elex Berg (begittan artu).
Coger aversión, mirar con malos ojos. "(No poder verle) pintado, aborrecerle, (c.) ezin begiz ikusi, begitan artu,
arturik euki" Añ. "Au fig., tenir à l'œil une personne à qui on en veut, ou qui est suspecte", "begietan hartu
zaituzte, vous leur êtes devenu suspect" Dv. "Begitan, begietan hartzea, 1. soupçonner quelqu'un, s'en méfier.
Begitan hartua nau, uste du nik egin diotala, il se méfie de moi, il croit, soupçonne que c'est moi qui lui ai fait le
tort. 2.ºprendre en aversion, avoir de l'antipathie" H. "Tomarle a uno en ojo, generalmente para mal" A. "Begitan
artu (V-ger), tomar ojeriza" A Apend. "Begitan artu, entre ojo y ojo" Alt Eusk 1925, 86. "Begitan har ou hartze,
prendre en aversion" Lrq. "Begitan artua zeukaten (G-azp, AN-gip, B, BN-lab-arb), etsaiak begitan artu zuten
(V-arr, G-azp-goi, AN-gip-5vill, B), begitan artute dauke (V-gip)" Gte Erd 249. "Nagusiak begitan artu zuen
(G-azp, AN-5vill-gip, BN-arb)" Ib. 181.
Tr. Aunque es difícil determinar en muchas ocasiones si los ejs. de begitan son casos de decl. indet. o formas
contractas de pl., parece que esta var. es la más antigua y frecuente.
Hunen gainean has zedin Iainkoa haren begitan hartzen, eta (nola merezi ere baitzuen) bere obratan
desaboatzen. Lç Adv * 8v. Bere desobedienziaren kausaz hiragun zekion, eta abominazionetan eta begitan har
zezan, halako maneraz non hura baithan lehen lakhet eta plazent zaion guzia, egin baitzekion desplazent. Ib. *
8v. Begitan ar-erazi uste dizkitzut blasfemi guziak eta gezurra, agertuz orretako bateen eta besteen itsustasuna.
Mb IArg I 260. Bada dio Jangoikoak begitan artuenak daduzkan bekatu gaistoak dirala batek besteri eragiten
diozkanak. Ib. 142. Artu zuten begitan ta etziran gelditu gurutze batean ilzez josirik illa ekusi arte guzian. Ib.
344. Bere burua begitan artu. Mb (ap. DRA, que traduce "mortificarse, abnegarse"). Yuduek hartu izan zuten
begietan; hari yazarri nahiak ziren. Lg II 177. Nornai gaitzestea ta begitan artua idukitzea. Ub 177. Ezin ekusi
naute, begitan artu naute. Mg CC 123 (CO 177 begitan artuta naukee). Nor dire justuki dabiltzelako
persegituak? Sendo ta gogor gauza guzietan daudenak, mundutarrak begitan artu izan arren. Añ CatAN 67. Ze
lotsari andiaz ateretan zaituezan urkemendira, soka baterik tiraka, pregoiak aurretik, erri guztiak begitan
arturik. Añ EL 1 184. Eztakizu eziñ amatu dezakezula zure Jaungoikoa begitan artzen ez dezula bekatua? AA III
450. Hortakotz Hokiu gaixtaginak begietan zuen hartua. Prop 1876-77, 7. Emakume galdu eta begitan artuai
berarizko onkiñagaz ostatu ematen zien. Arr Bearg 374 (ap. DRA). Koleran eta sutan ezarri zituen heretiko
hekien aintzindariak. Jaun batek bereziki hartu zuen begietan. Jnn SBi 167. Ezen tzar guziek jaun hori begietan
hartua dute aspaldian. Gogotik hil-araz lezakete, balute lotkiarik. HU Aurp 92. Sortu zan orduko, etsaiak
begietan artu zuan gizona. Inza Azalp 62. Behin bazen axeri zahar, zahar bat. Zakurrek begietan hartua omen
zuten, auzoko oiloak oro jaten zituelakotz. "[Ils] l'avaient pris en grippe". Barb Leg 137. Bi nausiekilakoa nehork
ezin egin: edo batto maitatuko du eta bertzea begietan hartuko; edo battori menduko zaio eta bertzeari
jazarriko. Leon Mt 6, 24 (Lç gaitz eritziren, He higuin izanen, TB higunduko, HeH gaitzetsiko, SalabBN
hastiatuko, Ip hastio ükhenen, Hual ekunen du aburrimentu, Ur gorroto izango). Zorigaiztokoa begitan artzen
zun gizakumea! Aren ondamenaz ase artean etzan ito-lanean geldituko. Etxde JJ 39. Makiña bat kooperatiba ta
sindikato jarri omen zuan. Bañan dendariak-eta begitan artu zuten Aita Goñiren lana. A. Zavala in Goñi 11.
Otua begitxan artu eban, ta andik aurrera beti ebillen Otuari nundik akatsen bat billauko. SM Zirik 13. Lurrak
orain biltzen / ederra, argi gaiztoz zeruak / begitan artzen berde / arraia, ta bana-banaka / ostoz erazten adarburuak.
"El cielo aoja con luz triste". Gazt MusIx 113. Jokatzalliak ez gero artu / begitan edo burutan, / erriyak
berak irabazten du / makiña bat sentidutan. Auspoa 79-80-81, 228. Norbaitek begitan artzen bazinduan, etzizun
barkatuko. Bereala ateratzen zituzten labaiñak. NEtx LBB 40. Nere etsai aundia, begitan artuta naukana.
Berron Kijote 87.
- BEGIETAN EDUKI. Tener a la vista, presente. Cf. BEGITAN EDUKI. Egiten hari ninzanean, begietan
iduki dut geienean, Jesusen Konpañiako Aita Juan Croisetek debozio beraren gañean egin zuena. Mb JBDev
(ed. Dodgson), 4. Sei urteren buruan / txit nekez bildua, / begietan daukagu / onen ispillua. Izt Po 140. Jainkoa
Abrani agertu zitzaion eta esan zion, begietan zeukan bazter eder hura berari eta bere ondorengoai emango
ziela. Lard 14s. Aria handi dut beraz sententzia horiek biak begietan idukitzea. Dv LEd 203 (Cb Eg II 113 kontu
egitea).
- BEGIETAN EMAN (b. emon Lcc). a) Hacer daño en los ojos, parecer mal. "Zaherir, begietan emon" Lcc.
"Zaherimiento, begietan emaitea" Ib. Egiten dituzu Jesusi begietan ematen dioten zenbait uts egite. Mb
JBDev 190. Orien galgarri oriei begitan ematen die besteen birtuteak. Mb IArg I 163. Begietan ematen digu
burua arro, bekoki edo kopeta goi, begiratua zorrotz eta aginduz bezala iñor eskera etortzeak. Inza Azalp 126s.
b) (H; b. emon A Apend). Poner ante los ojos, mostrar, hacer palpable. "Begietan ezartea ou emaitea, placer sous
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
529