Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Begien itxiriki batean pulunpatuko da. Or Mi 65. Gure egiñen oro, aundi ta txiki, begien itxi-ideki batean
aztertuko zetunate. Or QA 204. Onela iritxi nintzan dan Arengana, begien itxi-idekian. Or Aitork 176. Unetxo
batean, begien itxi-ireki batean, [...] hildakoak ustelezin biztuko dira. IBk 1 Cor 15, 52 (Lç, TB begi kheinu
batez, He begi kolpe batez, Dv begi itzuli batean, Ol begikliskan, Ker begi kiñu bataz, IBe begi itxi-ireki batean).
- BEGI-ERRE. v. beterre.
- BEGI HERTS-IREK ALDI. Abrir y cerrar de ojos. Lanho guti bat, airetan altxatu den bezain laster
suntsitzen dena mement bat, begi herts-idek aldi bat, deusere gehiago. Dh 199. Diteken luzena izanen bada ere,
begi herts-idek aldi bat baizen ez eternitate luze haren aldean. Ib. 201.
- BEGI HERTS-IREKI. v. BEGI ITXI-IREKI.
- BEGI-ERTZ. v. betertz.
- BEGI-ESKAS. "Daltonien" T-L.
- BEGI-ESTALKI. Venda sobre los ojos (sentidos prop. y fig.). Horra, eman ziotzánat hire anaiari milla
zillhar pheza: horra, begi estalki bat zaiñ hiri hirekin diren guzien aldera, eta bertze guzien aldera. Urt Gen 20,
16 (Ur begien estalki, Dv bela bat izan dezazuntzat begien gainean, Ol, Ker begi-estalki, Bibl begi-estalgi).
Beste batzuek, berriz, nahiago izaten dituzte betaurrekoak begi-estalkiak baino, [...] behar beharrezkoa iruditzen
zaie [...] huts eta beltzuneak ahalik argi eta garbien ikustea eta salatzea. MIH 67.
- BEGIETAKO, BEGITAKO (Elexp Berg). a) (Tras gen.). Querido; simpático. "Begittakua izan, ser el
preferido. Ni naiz gure amandrian begittakua" Elexp Berg. v. begiko (2). Adios, izar ederra, eta khariua, /
neure begietako lili arrarua! ChantP 198. Jainkoaren begietakoa zeraden agerpenik sendoena, atsegetzea
deritzat. Ayerb EEs 1912, 153. Guziak aien begira daudela uste dute, guzien begietakoak (simpáticos)
diralazkuan. Ayerb EEs 1914, 12. Il egingo ete yakon, beraz, bere begietako Garbiñe laztana? Bilbao IpuiB 225.
b) "Begietako, qui est des yeux. Begietako gauza da, c'est une chose évidente, visible" Dv A.
c) "Begi ordeak, begietakoak, lunettes, biserak (Ax)" SP Dv. "(L-ain, S), anteojos" A. "Œillères, begietakoak"
T-L.
- BEGIETAKO ARGI (SP), BEGIEN ARGI, BEGI-ARGI. (Sentido de la) vista. "Begietako argiaz bertzeak
galdu itu, il a tout perdu fors la lumière des yeux" SP. Ezin itzegin det, moteldu ta lotu da nere mingaña; nere
begietako argia ta biotza ere illundu da. Cb Eg III 311. Ene indarrak utzi nau, eta ene begietako argia bera ez
da gehiago enekin. Dv Ps 37, 11. Oraindik bere onera etzan, begietako argia galtzen zitzaion, eta bere
emaztearen hitzak aditzen ere etzituen. Arr GB 103s. Erri guztiyaren aurrian biurtu zion Franziskok begietako
argiya neskatxa bati. Bv AsL 102. Azaleko errea izango zuan nunbait, bada Iturraldekoari begietako argia
etorri zaio. Ag G 373. Ene Santak: ekatzue begietako argia, ta ekarriko dizuet arkumea! 'Rendez-moi la vue'. Or
Mi 12. Itzuli iozute begi-argia, Santak, beti itzala ta itzala, eriotza baiño okerrago da ta. Ib. 145. Zure aintzinean
zan ene naimin guzia, ta begietako argirik ere ez nedukan (Ps 37, 9). Or Aitork 165. Biotza tapaka dut, albia
galdu zait, eta begietako argia bera attu. Ol Ps 38, 11. Azkenean haren begien argia makaltzen da, eta ez daki
egiaz ilundu denetz inguruan ala begiek dutenetz atzipetzen. Mde Pr 104. Nire begietako argiak berak be iges
egiten daust. Ker Ps 38, 11. Jesusek asko sendatu zituen orduantxe, beren gaitz, gaixotasun eta deabruetatik; eta
itsu askori eman zion begietako argia. IBk Lc 7, 21 (Ol, Ker ikusmena, IBe ikusmen-dohaina). Begien argia
galdu ez duenak ez dezake horrelako usterik izan. MIH 85.
Baiña niagon begi-argi onek, munduzale itsueri lillura biguin limurkoiez goxatzen die bizia. "Ista [lux]
corporalis, de qua loquebar". Or Aitork 286.
- BEGIETAKO ARGIAK EGIN. "Begittako argiik egin, desmayarse" JMB At 57.
- BEGIETAKO BISTA. a) (Sentido de la) vista. Galdu balegi gizon batek / begietako bistea. Lazarraga (B)
1201vb. Zahartzean begietako bista laburtzen da, beharrietan gorreria egiten da. Ax 182 (V 123). Txakolin
orrek turbadu deutsu begietako bistea. Acto 338. Negarraren negarragaz galdu eban begijetako bistia. fB Ic II
163. Igorri nau [...] adiarazteko esklaboei libranza eta itsuei begietako bista. TB Lc 4, 18-19 (Lç ikhustea, HeH
argia, Ol, IBk, IBe ikusmena). Gure tartian gauza bat dago / izugarri itsusiya: / begiyetako bista ona ta / iñor
ezin ikusiya. Tx B II 96.
b) Mirada. Begietako bista batek, behingo behatzeak [...] arrobatzen du bihotza. Ax 392 (V 256).
- BEGIETAKO GAITZ. "Begietáko gáitze, el mal de ojos" Iz Ulz. v. BEGIETAKO MIN.
- BEGIETAKO KATARRO. "Begitako katarroa kentzeko manzanilla egosin urekin igurtzi oi da" (G-goi) Arin
AEF 1980, 65.
- BEGIETAKO LAUSO (begijetako leuso Mg PAbVoc). Nube en el ojo, catarata. v. BEGI-LAUSO.
Begietako lauso puxkaren bat eduki bear det nik. Auspoa 113, 79 (ap. ELok 119).
- BEGIETAKO MIN (Lar, Lh; begitako min G-goi), BEGIKO MIN (V-gip; Lar, Hb ap. Lh), BEGI-MIN (G-goi;
Hb ap. Lh). Dolor de ojo; enfermedad del ojo. "Fluecos, enfermedad de ojos, begietako miñargia. Lat.
Ophtalmia" Lar. "Ophtalmia, enfermedad de los ojos, begiko miña" Ib. "Begikomin, ophtalmie, mal de l'œil",
"begi-min, ophtalmie, maladie de l'œil", "begietako min (c.) ophtalmie" Lh. "Mal de ojos. Begiko miñakin ebillen
luzero" Etxba Eib. "Begi miñe, mal de ojos" Arin AEF 1980, 65. "Begitako miñentzat ona da larrosa egosin
urekin garbitzea" (G-goi) Ib. 65. Cf. A EY I 127: "Gauza bat da begiko mina (el dolor de ojo) ta beste bat
begizkoa (el aojo)". Errakaiak, zurda eta txira bularreko eta begietako miñentzat erremedio onak dira. It Dial
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
528