Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
IArg I 191. Begi-biotzak beterik, bere-ari izketan asten zaio Peru Fermin maitero. "Le mira con cariño y
tristeza". Mok 21. Badute hemen ere gure begi bihotzek nun ase eta nun goza. JE Ber 61. Ordu artantxe, esana
danez, / biak ziran eztaietan; / mutillak andik urra-bearra, / min du begi-biotzetan. "Siente de veras". Or Eus
224. An digokio Amari Iñigo, / begi-biotzak galdatan, / mallatan gora aldareraño, / ezpañak zerbait izketan...
SMitx Aranz 158. Bere alabaren begi-biotzetan, bere emazte zanaren begi-biotzak zekuskin. Etxde AlosT 20.
Aldi-pozgarria izan eben Nikanorren begi-biotzak. Erkiag BatB 85. Ez egon lotsagarri jantzita daudeneri begira.
Zure begi-biotzak aiengan itsastea nai lukete. Ez jaramonik egin. MAtx Gazt 80. Zuri begira zoratzen zeuden /
agintari eta erri. / Begi-biotzak malko-lausotan; / mingaiñak, berriz, aterri. NEtx LBB 276.
- BEGI-BISTA. a) (Usado en casos locales de decl. sing.). A (de) la vista, ante los ojos. v. BEGIEN BISTA.
Bekhatutan aitzina iraganez gero, leheneko aztura onak eta berthuteak begi bistatik galduz gero, gogotik utziz
gero. Ax 107 (V 71). Zeren [pena] guztietako handiena izanen da zeruko loriatik, Iainkoaren begi bistatik eta
konpaiñiatik sekulakotzat kanpoan egoitea. Ib. 577 (V 371). Marfillezko, aren eskuak; elur, aren txuria; eta
lotsa-legeak begi-bixtatik gorde dituan sailtxo aiek, zuur izketak bakarrik, ez irudiketak, goraipatu lezazke.
Berron Kijote 148.
b) (Sentido de la) vista. v. BEGIETAKO BISTA. Politika-izenez / orain dagon miña, / begi-bista ona eta /
ikusi eziña. Auspoa 105, 54 (ap. ELok 367). --Begi-bista geroago ta geiago galtzen ari zait. --Okulista bat
ikustera joan zaitez lenbailen. NEtx LBB 43. Begi-bixta ona ta / badegu argia, / baña ez det ikusten / arrazoi
garbia. Uzt Sas 309. Bereala kendu zizkidaten begi-bixta ta ibilpidea ta ementxe, nagon ontan, lur-joazi
ninduten. Berron Kijote 170.
c) "Begi bista guztia, bistak harrapatze duen guztia. Dana, begi bista guztia teillaturaiño ixota jentia" Elexp
Berg.
- BEGI-BITU. "Begibitu bat, una siesta ligera (G-goi)" A Apend.
- BEGI-BIHUR. "Bizco. Bata bizarduna zan da bestia begi-biurra" Elexp Berg.
- BEGI-BIHURRI. "Œil hagard, farouche" SP.
- BEGI-BIHURTZE. Acción de torcer los ojos (en señal de enfado). Bear danean bear da gar gitxi bat,
arpegi ilun bat, begi biurtze bat erakutsi, zorrotz berba egin, zerbait sumindu ta aserratu. Añ GGero 206.
- BEGI-BOZKARI (Hb ap. Lh), BEGI-POZKARI (Añ, pox- Lar). "Ojialegre, begipoxkaria" Lar. "(L), aux yeux
joyeux, gais" Lh.
- BEGI-BURU. v. bepuru.
- BEGI-EDER. "De ojos hermosos. Liraña eta begi ederra, eta ondasun onen gaiñ, biotz samurra" Etxba Eib.
Santius begui ederra (1080). Lac VM 35. Ez det, dama begi eder, / desiatzen beste ezer. Bil 31. Izar argi bi
falta dirala / zeruan sortu da gerra, / al dakizu nork ostu dituen, / beltxeran begi ederra? Ib. 90.
- BEGI EDERRENDAKO. (Tras gen.). "Hire begi ederrentako (Sc), hire muthurrentako (sudurrarendako (AN,
L-ain, BN-baig), para tu jeta [...]. Son frases irónicas" A.
- BEGI EGIN. a) "(V, G, AN-araq), fascinar" A. v. BEGIZ EGIN. b) Tropezar (con la vista). Sandi egunean,
olerti deritzaion aldizkarian, Donibane Gurutzen Iainkorako Maite-eresia begi egin nizun, eta bi aldiz arritu.
"Tropecé". Or in Gazt MusIx 10.
- BEGIEK EMAN. Fijarse. Ixiltzera zohan begiek eman ziotenean hamar urtheko nexka bat. Jnn SBi 68.
- BEGIEKIN IKUSI. (Precedido de gen.). (Fig.) Ver por los ojos de. " Aren begiekin ikusten nuen (G-azp)" Gte
Erd 222 (BN-lab haren begietarik). v. BEGIETATIK IKUSI.
- BEGIEK JO. Fijarse. Cf. BEGIAK JO. Diru asko bear, eta piñudi oietara begiak jo zuten; zenbait bearko
ote zan, eta zenbait emango ote zuten. Munita 115.
- BEGI EMAN (AN-5vill-ulz, L). Ref.: A Apend; Inza NaEsZarr 1883; Gte Erd 67. Considerar, tomar en
cuenta; mirar; poner los ojos (en), fijarse, elegir. "Meditar (L)" A Apend. "Begiz jo nun zakur ura (G-azp, ANgip),
nik segidun eman nion begi bei areri (AN-5vill)" Gte Erd 67 (V-arr, BN-arb, begiztau, begiztatu). Cf.
BEGIAK EMAN. Tr. Documentado en el s. XX casi exclusivamente en textos meridionales.
Quixotek eskatuari begi eman gabe ta Dulcinea ori nor zen galdegin gabe, agindu zioten, ezkutariak eginen
zuela aren bidez aginduko zitzakiona. "Sin entrar en cuenta de lo que D. Quijote pedía" (Quijote IX). Or RIEV
1929, 9 (AIr RIEV 1928, 607 oarteman gabe, Ldi RIEV 1929, 211 oartzeka). Nekazariak noizipein begi ematen
zioten eguzkiari, arratsa noiz etorriko. '[Ils] se retournaient vers le soleil'. Or Mi 53. Azkeneraño lana nola
burutu zuten begiemanik, aien siñestea eredu ar zazute (Hebr 13, 7). "Intuentes exitum". Or MB 810 (He, TB
konsideratu, Dv begiratu, Ol begitan yarri, Ker ausnartu, IBe kontutan hartu, IBk ikusi). Arraiotan! aulki
urdiña ez ikusten noizean bein altxata ez bada...! Yaurlariak datozkenean, ezin begi-emango diotet atzez-aurreka
baizik. Ldi IL 20. Gutxi giñalakoan, amaika negarrek erten digu; baña, egia, gure ingien zabalerako geiegi
gera, ezpaitegu non idatzi. Gertari oni begi-eman bear zaio lenbait-len. Ib. 69. Zuk egiñeri begi eman nien, eta
arritu nintzan. "Consideraveram opera tua". Or Aitork 182. Itxaroten du, begiematen, gogoratzen, itxaroten duna
begiemanaren bidez gogoratu dunera igaro dedin. "Attendit". Ib. 334. Munduko azi-orraziak Zure errukiz uzten
ziguten minkaztasuna nondik ziteken begiematean, illuna genun aintzinean. "Intuentibus nobis finem". Ib. 143.
Aren asmoak begieztatu zitueneko, begi emanik zeuzkan beretakoak. Zait Plat 46. Ez dugu zeren uka ere,
aspaldi-aspalditik [...] begi emaiten zeiela Euskaldunak Iguzki amandreari bai eta Ilargi amandreari, eta bere
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
524