Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
batetik begi begixen. Osk Kurl 93.
- BEGI-BEKAIN. "(G, R), cejas" A. v. bekain.
- BEGI-BELAR. Eufrasia. "Begi-belarraan izardi-tantanak bota begiko miñe sendatzeko" (G-goi). Arin AEF
1980, 65. "Begi belarra egosi, onen urtan zapie busti eta, begiik itxita, mañue eman gañeti" (G-goi)" Ib. 65.
- BEGI-BELARRI, BEGI ETA BELARRI. (Estar, etc.) atento. Ba daki nondik asi ta non bear bukatu. / Begibelarri
ditula, beragana lotu. "Todos se han puesto atentos mirando hacia ella". Or Eus 49. Donosti-inguru
guziak ikus; / zein ta diran zoragarri, / legorrez ainbat ez dira arritzen; / urera begi belarri. Ib. 400. Aoa zabalik
dagokio Nikanor. Dotriña barriak beretzat, begi belarri gozartu nai ditu. Erkiag BatB 128. Begi-belarri ibilli
bearra zeoken. Ataño TxanKan 86.
Dena begi eta beharri baitira. 'Prestan una atención desmedida'. Egunaria 26 (ap. Alt Eusk 1925, 78). Bikogaiak
oro dira begi ta belarri / bakoitzen griña asmatzen; ez âl da arrigarri. Or Eus 46. Begi-belarri nintzan
dana, nun ikusiko ete naban a txoria. Alzola Atalak 47. Maritxu, Erriburu-ren emaztea berriz, begiak gañetik
kendu gabe, dana begi-belarri zan. Loidi 22.
- BEGI-BELARRIAK. Ojos y oídos. Otoitz egiten didana ekusteko ta eskatzen didana aditzeko, idiki-zabalak
idukiko ditut begi-belarriak. Mb IArg II 320. Bazakiten, herrian ala herriz kanpo izan ziten, hurbilik ala
urrundanik, norbeiten begi-beharriak eta bihotza, heien urratsei zagozila. HU Aurp 117. Gero, meza. Huntaz
orhoitz bainiz, begi beharrietan sarthu balitzaut bezala. JE Bur 184. Baña gure baserrittar maltzurrak, begibelarrijak
erbijak eurak baño zurrago ta ernai erabillezan-da, laster igarri eutsan asmua. Otx 33. Oiñak ez dira
bidetik baztartuko, begi-belarriak alde banetara barreiatuz baldin bazoaz ere. Or QA 141. Begi-belarrien
usmaketa lanak [...] egin ondorean, euren mingaiñak emon ta iragarri oi eban azalpen zeatz, biribil eta osoena.
Erkiag Arran 136. Aurrekoari entzukeran begi-belarriek zur ixengo oazan [...] eta ondo gogotan artuko oan
esaten eutsiena. Akes Ipiña 33. Begi-belarrietatik lizunkeria jan arazi nai digute. MAtx Gazt 54. Hitz kartsu
heien beroa eta behako haren dirdira / adin huntako begi beharriz ezin prezatuak dira. Xa Odol 320. Nori
sinetsi? Orixeri noski, etxekoen begi-belarriak erneagoak izaten baitira honelakoetan kanpotarrenak baino.
MIH 239.
- BEGI-BELTZ, BEGI-BELTX. a) "Ojinegro, begibeltxa" Lar. Nor izan zan a neskato begi baltz ederra.
Echta Jos 81. Aur begi beltz, begiratu zorrozdun bati galdetzn nion beiñ. Inza Azalp 112. Mutikoa, au ere. Arako
muxugorri begibeltx ura dek. Begira akiok. Ldi IL 16. Ene Jenofa begi beltz, ene arreba ttikia. Iratz 167. Begibeltx
arreba komentuan sartuko? Ib. 142.
b) De ojos tristes, apesadumbrados. Oro nigarrez, oro begi beltz. Iratz 72.
c) Mújol. "Muge" Lf GAlm 1957, 31.
- BEGI-BERA. v. bepera.
- BEGI-BERINA. Gafas. Jakintzaren seinale zituen bere buru-gain karsoildua, bere begi-berin lodiak eta
besapean beti zekarzkien liburu jakintsu haundiak. Mde Pr 135.
- BEGI BETEAN. (Ver) completamente. Ire bizkarretik Ernio ta Aralar ta Aizkorri mendi eskergak begi
betean ikusita gero. A Ardi VI.
"Begi bete betean ikusi (V-arr-oroz-ple) [...], ver una cosa perfectamente" A.
- BEGI BETEAZ. "Begi beteaz ekosi (R), ver una cosa perfectamente" A.
- BEGI-BETE EZKERO. "Aiztian (V-ple-ger-m)" Zait Sof II.
- BEGI-BETEGARRI (betagarri R-uzt ap. A), BEGIEN BETEGARRI. "Hermoso, que llena el ojo" A. Cf.
BEGIAK BETE. Guziz eder ta begi-betegarria ta alde guzietan aipatua zan Yerusalemeko yauretxea. Ir
YKBiz 405. Eztu adierazgarri aundirik baserri sukalde batek, baiñan, daukan guzia begi-betegarri eta gorputzanimen
atsegingarri izan oi da neguko gau luze illunetan. Etxde JJ 28. Ordurarte guztian iñoiz ere ikusi ez
baileuan, barri barriki begien aurrera etorkion mutil samur, mazal, xalo ta begibetegarria. Erkiag Arran 81.
Yainko Yaubek ernerazi zitun edotariko zugatzak begi-betegarri ta ao-gozagarri. Ol Gen 2, 9 (Bibl begibetegarri;
Urt ikhusteko eder, Ur begiz ederra, Dv ederrak begiko, Ker begientzat eder). Ordun emakumea oartu
zan, zugatza yateko on, begien betegarri ta ezaguera iristeko opagarria zala. Ib. 3, 6 (Ur begientzat ederra).
Iriburu iaukala ukan zezakean begien betegarri. Zait Plat 16. Lurbirako gauza ta zer guztiak ere lurrin usaitsu
ta begi-betegarri egin zaizkio. Onaind in Gazt MusIx 154. Ikusten dot ordun begibetegarri, naiz urdin azala, naiz
aparrez zuri. Amez (ap. DRA).
Ona emen zure etxea. Aundiki batena bezin aberatsa. Begibetegarrizko zurez apaindua. Goen Y 1934, 98.
(Tras gen.). Badoa arrandiz dirdaitsu, an zeuden guzien begibetegarri. Zait Sof 29.
- BEGI-BETEKO. Preferido, predilecto. Ta erregeren begi-beteko dadiken neska, erregin izan bedi, Basti-ren
orde. Ol Esth 2, 4.
"Hori begi bete betekoa duk (G-azp)" Gte Erd 101.
- BEGI-BETETZEKO. Muy agradable. Begi betetzekuak dira Jesus obiratzearen 9 oroikaiak. Ayerb EEs
1912, 59. Egiten zituan margo-lan guziak begi betetzekoak dira. Ib. 1915, 294.
- BEGI BIETARAINO, BI BEGIETARAINO. v. BEGIETARAINO.
- BEGI-BILO. v. bepilo.
- BEGI-BIHOTZAK. Ojos y corazón. Begi-bihotzak bildurik egin behar diote ongi-etorri eskerdun bat. Mb
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
523