Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
AB AmaE 216. Aitona kojo begi bakar bat. Tx B 158. Obe dezu begi bakarra zeruan sartu, bi begiakin suzko
putzu bere garrak beñere itzaltzen ez diran artara joan baño. Inza Azalp 117. Esan oi dana "itxu erriyan / begi
bakarra alkate". Bertsol 202. Begi-bakar zerura sartu obe duzu, bi begi dituzula sulezera yoan baño. Ir YKBiz
255. Ezkon-sari ba dukek zorri larru-urdiña, / kukuso begi-bakar, txerri buztan-motxa. "Una pulga tuerta". In Or
Eus 38. Obe zaizu bizira begibakar sartzea, bi begiekin ipernuko sutara bota zaitzaten baño. Or Mt 18, 9 (Ol,
Ker, IBk, IBe begibakar; Ip begi bakhoitx; Lç begi batarekin). Jigante ori begi-bakarra da. Lotan dagoan
artean atarako deutsat begi ori. Bilbao IpuiB 176. Begi-bakarra, bizkar-okerra ta errena zan gañera. SM Zirik
62. Adarrak oker, begi bakarra / eta errapa sikua. BEnb NereA 162. Obe zaizu, ba, begi-bakar zeruan sartzea,
inpernura bi begiak dituzula joatea baño. MAtx Gazt 48. Ez nazu orren zatarra / izan arren begi-bakarra. NEtx
LBB 399. Obe duzu begi-bakar Jaungoikoaren erreiñuan sartu zaitezan. Ker Mc 9, 47 (Arriand begi-bakar; Lç
begi bakhoitzdun). Ez da ez begi-bakarra, ezta konkorra ere, Guadarramako irule-ardatza bezain xuxena baizik.
Berron Kijote 64. Ez da harritzeko beraz Ulyssek Poseidonen estatua itsasora amiltzea [...], eta oihu eta
garraxika aditzera ematea bere izena Tartalo begi-bakarrari. MIH 324. Unamunoz kanpora ere, maiz agertu
izan dira munduan euskaldun asmobakarrak, "begibakar"-en antzera hitza eratzea zilegi bada. Ib. 270.
(Como apodo). Mutillak: "Etzait oraindik âzten / Begibakar-en patua, / gaztaiñapean ari zalarik / baitzuen
begi galdua". Or Eus 76. Mari-begibakarra, ken zan besteko makarra. Ib. 100. Patxi Begibakarra ta Joxe
Konkor. EA OlBe 109.
- BEGI-BAKOITZ (-kh- Lecl, Gèze, H; -k(h)oitx V, S; Arch VocGr; -khotx S; -kotx Lar, Hb ap. Lh),
BEPAKOITZ (-kotx V-m). Ref.: A (begi-bakoitx, bepakotx); Lrq (begi-bakhotx). Tuerto, (el) que tiene un solo
ojo. "Cíclope, begibakotxa" Lar. "Cíclope, y el tuerto de un ojo" Lar DVC 190. "Monóculo, begibakotxa" Lar y
Añ. "Borgne" Arch VocGr, H. Cf. Lar Cor 72: "Eso lo hacen nuestros herreros, sin ser hijos ni oficiales de
Vulcano: y lo hacen sin ser cíclopes, beguibacoches, y sin ser gigantes". v. BEGI-BAKAR. Mundia mundu
deno, begi bakoitz izanen zira. Tt Ar 126. Alan itxubak ta begi bakotxak biztuko dira begi eder ta argitsu bigaz.
CrIc 48. Pekatu mortal egiten dau, bere senarrari burla eta barre egiten deutsan emaztiak, zarra dalako,
begibakotza, errena edo besobakotza dalako. Astar I 270. Dei eginagaz begi bakotxa, belarri bakotxa, errena,
trakua edo onelako izen, utsune edo faltaren bat adierazoten dabenagaz. Astar II 84. Hobe düzü begi bakhoitx
izanik bethiereko bizitzian sartzia, eziez bi begiak ükhenik igorririk izatia ifernüko süialat. Ip Mt 18, 9. On-har
bezate, nahi dutenek, nunbait badirela Tartalo begi-bakotxak edo laminak: ez dut ikusten zer makur duken
hortaz erlisioneak. Lf CEEN 1973, 131. Begi-bakotx beniz, eztit besteren erdia baizik ikusten. Egunaria (ap.
DRA). Iñork bere morroia edo neskamea begian yota, bepakoitz uzten badu, begi ordañez yarei igor beza. Ol Ex
21, 26.
- BEGI BAKOIZDUN (Dv). Tuerto. "Borgne" Dv, que cita a Lç. Hobe duk hire, begi bakhoitzdun Iainkoaren
resumán sar adin, ezen ez bi begiak dituala suko gehennara egotz adin. Lç Mc 9, 47 (HeH, Dv okher).
- BEGI-BARNE (Hb ap. Lh), BEGI-BARREN (Lar Sup), BEGI-BARRU (Añ). a) "Cuenca de los ojos, betzuloa,
begi-barrena" Lar Sup. "Cuenca de los ojos (c.), betzuloa, begi zuloa, barrua" Añ. "(L, BN, S), orbite, creux de
l'œil" Lh, que cita a Hb.
b) "Begi-barren (G-nav), párpado" A Apend.
- BEGI BATETAKO. "(Hb), qui n'a qu'un œil" Lh.
- BEGI-BAZKA. (Lo) que es agradable a la vista. Cf. BEGIAK BAZKATU. Begi-bazka ezdeus bat baizik
ezten soin eder-eder baten izatea. Prop 1893, 265.
- BEGI-BAZKAGUNE. Lugar agradable a la vista. Hartakoz botz gira oro, eta espantxa dügü gure herri
maitia eztela izanen, berbera beste jententako begi-bazka-güne bat, bena bai ere, guretako bizigia goxo eta hun
bat. Herr 5-9-1957, 3.
- BEGI-BAZTER (SP (que cita a O)), BEGI-BAXTER, BEPAZTER. Rabillo del ojo. Zuk zenbat usu / haur
baitakusu, / begi bazterraz laztana, / alabadere, / soz behin ere / etzindezke iar nigana. 'Du coin de l'œil'. O Po
12s. Begi bazterrez behatzen dik nere aldera. Elzb PAd 23. Bere bepazter horien artetik ezker eta eskuin orori
beha, bele zahar bat karrankaz ari zen. Barb Piar I 83. Eta irulea bethi ari zen iruten, begi bazterraz arrotzari
begira. Barb Leg 24. Begi-baxterretik irri / lagunak dagio. Ldi UO 46. Begi-bazterrez behatzen dio Kixkili,
begiak hesten. Lf Murtuts 14. Ezker eta eskuin behatzen zuen, begi bazterraz, jandarmik ikusiko zuenez araiz.
JEtchep 115.
- BEGI-BEHERA (V, S ap. A), BEPERA (V-m ap. A). a) "De ojos caídos, mirada baja" A. "Bepera (V-m),
persona que mira hacia abajo" A.
b) "Bepera, goiko betazala begi gainean jausita daukana" A Apend.
- BEGI-BEGI. (Usado en casos locales de declinación). En (de, etc.) pleno(s) ojo(s). Nik orduen, neuk gura
izenezkero sartuko nendun kontrabandue, sartuko nendun karabineruen begi begitik, eurak ikusi barik. A
BGuzur 142. Asarre bixi-bixittan jarri erazo dauste niri, bai, eta nik, asper-egitteko, artu urun zorrua ta begibegijetara
jaurti dautset urun gustija. Otx 141. Olakoetan Zure izkutu izkutuko asmoa ta begi begietako urrikia
gogoeman eta goretsi bear baita. "Praesentissima in nos misericordia tua". Or Aitork 112 (cf. BEGIETAKO (b)).
Artu sutan egoan burduntzia, eta zast! begi-begitik sartu eutson lo-zorroan egoala. Bilbao IpuiB 176. --Neure
aitak [...] ehun metrotik emoten deutso tiroa buruan uso bati. --Ba neuriak, ihardetsi zion Patxik, kilometro
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
522