Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
8-1957, 3.
- BEGIAK ZUZENDU, BEGIAK XUXENDU. Dirigir la vista, mirar, prestar atención. Hark begiak
harenganat xuxendurik eta iziturik erran zezan, Zer da Iauna? Lç Act 10, 4 (He behatu, TB baratuak, Dv
begiratzean, Ol begi begira, Ker begira begira jarririk). Begiak konseillua baitharat xuxendurik Paulek erran
zezan. Ib. 23, 1 (TB behatuz arretaz, Dv emanez begiak, Ol so eginda). Biotzak esan zidan: Begira zerura. /
Nere begiak aruntz zuzendu nituan. Jaukol Biozk 95. Euskel-olerki edo poesi liburuak erdel-itzulpen txukun bat
alboan dutela irarri bear lirakela beti, arrotzek [...] gure sallera begiak zuzen aal-ditzaten. Ldi IL 65s.
Itxasaldera zuzentzen ditu begiak. TAg Uzt 69. Oiartzun, zuregatik esango / nituzke amaika egi, / orretarako
zuzendu bear / zaizka lenbizi bi begi. Uzt Sas 169.
- BEGI-ALE. "Ojazos, globo del ojo. Euzki biren lezkotxe begi aliak zittuan" Etxba Eib.
- BEGIA LEGETXERIK. "Begixa letxerik. "[¿Claro?] como la luz". Alt Eusk 1925, 86.
- BEGIA LEGEZ. "Begia lez, como si lo viera, seguramente. Zamudioko erromerira joango zan ori, begia lez"
Zam Man 17.
- BEGIA LUZATU. v. BEGIAK LUZATU.
- BEGI-HANDI. a) "(S-saug), (type) aux gros yeux (injur.)" Lh.
b) "Begi handi, verdel del género Scomber colias. (fr.) Ma]r[quereau colias. (ingl.) Spanish mackerel" DRA, que
cita S. F. Giménés Catalogue 9. "Begi aundi (en Donosti) es Scomber macrophthalmus, Scomber colias" Arzdi
Peces 376. "Estornino, caballa (Santander), ruicho (Vigo), cuervas (Laredo). (Scomber japonicus). Begi-
(h)aundi, betaudtxe" FauMar 88.
c) "Calamar grande que llega a pesar un kilo" J. Irigoyen Gaceta del Norte 20-9-1957 (ap. DRA). Hay tbn. begiaundi
'pota (jibia)', en la costa guipuzcoana.
d) Martxoan, Andredena-Mari lili ttikiak, xuri, hori eta gorri; hala hala, begi-handiak, idi-mihiak eta sugebelharrak.
Barb Piar I 113 (citado tbn. por DRA, que no precisa más allá de "cierta planta").
- BEGIAN SARTU. "Norbaiten begian sartu (V-ger), ganarse las simpatías de alguien" A EY III 337.
- BEGI-APAL. "Begi-aphal (L, BN, Sc, R) [...], de ojos caídos, mirada baja" A.
- BEGI-ARANTZA. "Begi-aantze itsusia (BN), mala mirada" A.
- BEGI-ARGI. v. BEGIETAKO ARGI, betargi.
- BEGI ARGIA EGIN. "(V, G-to, L-ain), hacer ojo claro o buena acogida. [...] Begi argia egin (Vc), mirar algo
con placer" A. "Begi argia egingo dio (G), le mirará con agrado" A EY III 314. "Ume danak egiten deutse begi
argia gozoari" Zam Man 17. Aitak neskatilla zaarrentxuari egiten eutsan begi argiena. A BGuzur 108.
Langilleak asko, geiegi diranean, merketxuago lan egin nai dabenak be agertzen dira-ta, ugazabak olakoai
begia argi [sic] egiten dautse. Eguzk GizAuz 24. Ar zazu, irakurle, egiozu begi argia, irakurri-ala zure euskalzaletasuna
bazka ta goza dedintzat. Gazt MusIx 8.
- BEGI ARGIKO. "Clairvoyant" Dv. Begi-argikoentzat ere geiegi da San Agustiñen argia; etzaio betaz-beta
begiratu bear. Lar SAgust 12.
- BEGIARI (BEGIEI) ATSEGIN EMAN. Alegrar la vista; (fig.) complacer. Eta nola prestuen begia
ezpaitugu ofensatu behar, halaber gaixtoen begiari eztiogu atsegin eman behar. "Il ne faut offenser l'oeil des
bons, aussi ne faut-il pas vouloir contenter celui des malins". SP Phil 225 (He 226 gaxtoen gogara egitera).
Noren begiai, esango due, noren begiai atsegin eman nai ote die urlia onek onenbeste apainduararekin? AA I
581. Neskak egoten dira / ezkondu baino len / lagunan begiai / atsegina emoten. Azc PB 259.
An egon giñan pixka baten, begiari atsegin ematen ezin asperturik. Uzt Sas 351.
- BEGI-ARRANPALO. "Begi-arranpalo da gizon ori, ese hombre es de ojos saltones (V-m)" A EY III 334.
- BEGI-ARTATZALE. Oculista. Begi-arthatzaleak bortz metretan ikusi behar duzula estimatzen duen gauza,
bortz metretan ikusten baduzu, usaiako begimena duzu. GAlm 1948, 39 (ap. DRA).
- BEGI-ATERATZAILE (-tzale B). Ciervo volante (nombre debido a la creencia de que arranca los ojos a las
personas). Cf. BEGIAK-ATERATZEKO.
- BEGI-AURRE. v. BEGIEN AURRE.
- BEGI-AXAL. Párpado. v. betazal. --Nai al dek ordulari au?-- Fortunatok begi-axala erloju-gosez arrotuz,
ollasko oso bat eskeintzen zaion katua zirudin. NEtx Antz 143.
- BEGIAZ ETA EGIAZ. "(En) realidad, de verdad, izatez ta datez, begiaz ta egiaz" Lar. v. EGIAZ ETA
BEGIAZ.
- BEGIAZ JO. v. BEGIZ JO.
- BEGIA ZORROZTU. v. BEGIAK ZORROZTU.
- BEGI-AZPI. v. betazpi.
- BEGI-BAKAR (V, G, AN; VocZeg, A DBols), BEPAKAR (Bera). Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg. Tuerto, (el)
que tiene un solo ojo. v. BEGI-BAKOITZ, betoker. Tr. Documentado en textos meridionales desde mediados
del s. XIX. No encontramos bepakar en los textos. Baldin norbaitek joko balu bere morroi edo neskamea
begian, eta begi-bakarrak jarriko balitu, utziko die joaten atera dien begia gatik. Ur Ex 21, 26. Atso [...]
bizartsu, ortzikabe, erren eta begibakar batena. Otag EE 1882c, 579. Oraiñ alabeagaz kalean da bizi. // Neke
geiagorako da begi bakarra, / [...] Anton begi biduna prantzesak illtera / urten arren, sartu zan bategaz etxera.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
521