Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BEGIAK FINKATU. Mirar fijamente. Sinagogako guzien begiak haren gainera finkatuak ziraden. Lç Lc 4,
20. Bigarren behatze hark, berriz bihurtze hark, gogoeta egiten duela eta zer hari den dakiela, begiak finkaturik
eta landaturik, emaztearen begiei. Ax 392 (V 256). Finka zatzu begiak zure gaiñean eta etzaitezela iar bertzeen
akzioneen iuie. Ch I 14, 1 (SP itzul, Mst ützül). Azkenian bere begiak finkatu zituen auzoko nexkato adin
batetako plantako batian. Zub 87. Jauts ezadazue, begia gainean finka diezaiotan. Bibl Gen 44, 21.
- BEGIAK GOIBELDU. Empañar(se) la vista, nublar(se) los ojos. Zahartu izan zen orduan eta begiak
goibeldu zitzaizkonean, halako maneraz non ezpaitzuen deusere ikhusten. Urt Gen 27, 1. Agirreren "Garoan",
Joanes artzainaren begiak Urkiolan zaharreriak goibelduak dauzka. MIH 23s.
- BEGIAK ILUNDU. Perder, disminuir la vista; empañar(se) la vista, nublar(se) los ojos. v. BEGIAK ITSUTU.
Ilhun bitez haién begiak, ikhus eztezatenzát. Lç Rom 11, 10. Beren begiak geundu edo illundu bidiz gauza
onik ekusi ez dezen. Mg CC 252. Israelen begiak illundu ziran zartza geiegia gatik, eta ezin ikusi zuen argiro. Ur
Gen 48, 10. Nork daki bat-batean begiak ilhundu eta oharkabean hilen ez nauen? Dv LEd 164.
- BEGIAK IPINI. Fijarse, poner la vista. Puntu hunetan, nahi nuke iben bazinitza begiak, huni beha
baziniazo, haur konsidera bazeneza. Ax 598 (V 385). Besteen gaitzetan ipiñi begiak / ta ikusi nondik diran
etorriak. VMg 77. Marijak eukazan legez imiñirik bere begijak gazte onegan, librau eban mesede andi onen
bitartez. Ur MarIl 83. Esturasun onetan zeruronz begiak ipiñirik, Jainkoari esan zion. Lard 143. Erabillia gaitik
/ enparau erriak, / zugan dabez, Gernika, / ipiñi begiak. AB AmaE 179. Jesus gaztearen irudi bizia izateko
Mariak bere begiak argan ipiñi zituela zirudien. Arr May 193. Nola inork etzion kasorik egiten, herrian zegoen
mutilik gizarajoenarengan imini zituen begiak. Arti Tobera 286.
BEGIA IPINI. Poner el ojo, apuntar. Eizagana ifinten badute begia, / zuzen aski artuko diote neurria; /
dala arranoa ta naiz txantxangorria, / lurrera izango da plostetz eroria. Izt C 201. Begia ipiñtzen zuan tokian
jartzen zuan aizkora. Ag G 97.
- BEGIAK IRAULI, BEGIA IRAULI. Volver los ojos (hacia). Zure begi urrikarizti oriek iraulitzazu gugana.
(c. 1620). TAV 3.2.12 (Cap 7 biortu begiok). Joan-etorri aietan begiak irauliko zitun noski, bide-baztarren bat
arkitzen ote zun, igesegiteko. Or SCruz 46. Informazio-teoriak [...] behartu ditu azkenean linguistak,
hizkuntzalariak, beste jakiteetara, inguruko nahiz urrutikoetara, begiak iraultzera. MIH 196.
- BEGIAK IREKI (Añ). Hacer abrir los ojos, hacer ver (sdos. prop. y fig.). "Desengañar: (c.) engañu bagetu,
desengañatu, begiak idigi" Añ. v. BEGIAK ARGITU, BEGIAK ZABALDU. Badakigu ezen haur dela gure
semea, eta itsu iaio izan dela. Baina nolatan orain dakusan, eztakigu; edo nork ireki dituen hunen begiak, guk
eztakigu. Lç Io 9, 20s (He, Dv, Leon b. ideki, LE, Or b. idiki, TB b. zabaldu, Ker b. edegi, IBe, IBk b. ireki).
Ireki ditzanzat haién begiak, konberti ditezenzát ilhunbetik argira, eta Satanen botheretik Iainkoagana. Lç Act
26, 18. Ireki ietzaguk gure begiak, eta konsideraturen zitiagu hire legeko mirakuluak. Lç ABC B 1v. Dabitek
etzuen ordu hartan izan, lehenbiziko aldian bezala, profeta beharrik begien idekitzekotzat. Lg I 321. Hura bera
da bizkitartean ene begiak ideki dituena eta bista eman darotana. Lg II 179s. Eneukez larregi idigi gura askoren
begijak; baña nor isilik egongo da edonun ikusten danagaz? Astar II 152. Haren heriotzeak begiak idekitzen
daizku, suntsituz ilusione guziak. Jaur 406. Katibutasun onetan zeramaten bizitza negargarri eta neketako onek,
begiak idiki ziezten. Lard 123. Berriz ere galdegin zioten beraz argitu berriari: Eta hik zer diok herorrek, begiak
ideki darozkikanaz? HeH Io 9, 17. Ara, zelan eutsazan idigi begiak / oraiñ eskribiduko dodan istoriak. AB AmaE
279. Baten etsenpluak bertze bati baizik ez balitzo ere begiak idek [...], ez lakiket egungo lana gal. HU Zez 186.
Jazoera onek edegi eta zabalduten deustaz begiyak. Itz Azald 109. Laborantzari doazkon zenbat xehetasunen
gainean ez liozke [errientsak] oraino begiak idek. JE Bur 71. Horra nun bertzalde soldadogoa heldu zakon
begien idekitzera. Ib. 69. Egundaño ezta entzun, iñork itsu yaiotako baten begiak idiki dituenik. Ir YKBiz 332.
Beti ta beti beste errietan egiten danak onei be begiak idegi bear leuskioez. Eguzk GizAuz 185.
+ BEGIA IREKI. Abrir los ojos (sdos. prop. y fig.). Noxpait irekazu / zeure begia. Lazarraga (B) 1173vb.
Zeure begiok irekazu. Ib. (B) 1182rb. Irigi egizuz begiok eta prinzipalmente fedekoak. "Abrid un poco los ojos".
Cap (ed. 1893), 153. Arren, idekitzatzu beraz / zure bi begi eztiak / eta sendatuko ditutzu / ene dolore guztiak. Gç
108. Ez bait dituzte begiak idekitzen zenbeit huts ahalkagarritan erori direnean baizen. He Gudu 43. Begiak idiki
ta etzuten ekusi Jesus bera baizik. Mb IArg I 236. Idiki zatzu noizbait begi oriek ekusteko ongi dagokizuna. Ib.
74. Ordu laiteke, Eskualdunentzat arruntean on den bezala izkiribatu nahi duenak, begiak idek ditzan gauza
hunen gainean. MarIl VIII. Estonagarri da nola ez ditugun begiak idekitzen gauza horri, eta nola ditugun uzten
gure buruak zoroki enganatzerat! Elsb Fram 80. Digula Jainkoak, haren ohiko etsaien begiak, ja apur bat
idekiak, idek ditezen Frantziaren eta Eskual-herriaren behar baitezpadakoen gainerat. HU Aurp 106. Ibilli,
arren, polliki, / naiz andi ta naiz txiki, / begiak ondo iriki. JanEd II 26. Theresak begiak ireki zituenean. Mde
HaurB 21.
(Intrans.). Abrirse los ojos (sdos. prop. y fig.). Handik laster begiak ideki zitzaizkon Balaami, eta ikusi zuen
Angerua. SP Phil 322 (He 324 begiak ideki). Izanen zarete Jainkoak bezala, ezagutzen tutzuelarikan ona eta
gaitza, zuen begiak idekiko eta argituko dira. ES 175. Handik ianen duzuen egunean idekiko direla zuen begiak.
Urt Gen 3, 5 (Ur idikiko diradela zuen begiak, Dv idekiko direla zuen begiak, Bibl zabalduko zaizkizuela
begiak). Sarrixe, heki [Eskaldunei] ere begiak idekiren zaizkote, sinheste-gabek agertzen diotzatenean [...]
ezagutzen etzituztenak. Hb Egia 139s. Noiz nai zuek zittu edo frutu ortatik jan, bereala zuen begiak idikiko
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
517