Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
eskaini edo bilhatu ondoan, aitamen lekuko bezala begia atxik lezokete. JE Bur 210. Elizak bere eskoletxetan
gazteen osagarriaz oroz gainetik grina ukan dezan begiaren atxikitzea. Ib. 50. Süperiürrak begia etxekiten zeron
üskaldün handiari. Const 19.
Mirar, poner los ojos (en). v. BEGIAK BOTA. Konseiluan yarririk ziren guziek itxekiak baitzuzten begiak
haren gainean. TB Act 6, 14 (Lç egotzirik, He landaturik, Ker ezarrita, IBe jarriak). Badakit ene bizia lohitu
duten izigarrikeriek, ez dautedala zilhegi uzten zure potretaren gainean ene begiak atxikitzea. MarIl 72s. Hits
girenean, mendi hoier so ditzagun atxik begiak, / bihotzeraino zauzku sarturen orhoipengarri handiak! Ox 29.
- BEGIAK AURTTIKI. Poner la vista, mirar. Haren nausiaren emazteak aurthiki zituela begiak Iosepen
gañera, eta erran zuela, etzan adi enekiñ. Urt Gen 39, 7. Erakharri nahi izan zuten begiak artikitzerat tenplu
haren edertasunaren gainerat. Lg II 184. Zeintarat aurthikirik begiak, urkusi nuen eta ikhusi lurreko laur
zangoetako animaletarik. TB Act 11, 6. Ez da begien aurdikitzea baizen Salbatzailearen gainera [...], eta
ikhusiko dugu haren bizi guzia ez dela izan miserikordiazko exerzizio kontinozko bat baizen. Jaur 382.
Etxekandreak begiak arthiki zituen Josepen gainera, eta erran zioen: Lo egizu enekin. Dv Gen 39, 7 (Ur ipiñi, Ol
yasorik, Ker ezarririk, Bibl goititu).
- BEGIAK BATU. Cerrar los ojos. "Bart, gau guztian eztot begirik batu" Zam Man 17. Burua puskatxu bat
gora eginik, begiak baturik, aoa zabalik. Añ EL 2 173. Edo begiak zerura yaso ta erantadu, edo begiak batuta
egon. Ib. 84. Ea ibilli diran sekula / Lotsaz begiak baturik. AB AmaE 35. Ikaraz beteta, jarri ziran begixak batu
barik egun-sentixan zaiñ. Etxba Ibilt 461.
- BEGIAK BAZKATU. "Begiak bazka (S; Chaho ms.), dar gusto a los ojos" A. Cf. BEGI-BAZKA. Bazka
ditzagun begiak, ez liburuetan, inguruan dugun mundu urrikigabe honetan baizik. MIH 392. Begiak bazka
ditzan, eta aurrera ere idazteko behar duen astia ikusmiran eta pentsaketan alferrik eman gabe bazka, honatx
[...] lerro batzu. Ib. 382.
- BEGIAK BETE, BEGIA BETE (V-gip). a) Resultar muy agradable, gustar. "Satisfacer una cosa, llenar el ojo.
Gaur erromerixan ikusi doten neskatxa batek begixa bete desta" Etxba Eib. Cf. BEGI-BETEGARRI, BEGI-
BETETZEKO. Santu onen bizierari kanpotik [...] begiratzen badiozu, mundukoen begiak betetzen dituen
gauza andirik ikusiko eztezu. Cb Just 12s. Begija betetan ez deutsan lagunagaz ezkonduten bada dirubak
daukazalako. fB Ic III 352s. Loiolako ikusgarri omen-handikoez begiak betherik. JE Ber 7. Onen-onena, zure
alabarekin bertara etortzea izango dezu, ta orrela beraren begia geien bete dezana, auxe eraman al-izango
dezue. NEtx Nola 16. Begiak betetzeko zuaitza [da] benetan bein zerbait azi ezkero. Munita 85. Begiak nola ez
ditu betetzen kanpo ederrak, eta barneak nola ez ditu bihotzak perekatzen! Zerb Azk 13. Elkarri argi begiratuaz /
bete zazute begiak. And Auspoa 52-53, 190. Begik betetzeko din ez al naiz zuretzat? Auspoa 111, 36 (ap. ELok
97).
b) "Begiak bete lo egin, descansar un poquitín (G-to)" A EY III 275.
Oillarrak aski du begi bat bete lo, xango bakarrean; / --nik gorputza bete, ogea negurtu luze zabalean. "Le
basta dormir un rato con un ojo". Or Poem 523.
"Begie bete lan, trabajo abrumador (G-goi)" (comunicación personal).
- BEGIAK BILDU. Cerrar los ojos. Bartko gaubean Euskalerrian / ez da begirikan bildu. And EgunS 28.
- BEGIAK, BEGIA BIHURRI(RIK). Con los ojos torcidos o revueltos (por enfado o rabia). Bekhokia izanen
du koleraz isuria / eta aserre podorez begia bihurria. EZ Man I 84. Hurbilltzen aiz, Herioa, odolez egarririk, /
bekhokia zimur eta begia bihurririk. Ib. 44. Bekaiztiak, berzetan, eztena dakusa, berartan, dena eztakusa, zeren
ditu bihurri begiak. "Car il a les yeux faits de travers". O Pr 492.
- BEGIAK BIHURTU, BEGIA BIHURTU. a) Torcer los ojos (en un acceso de rabia, cólera, etc.). Eztu aitak
bere semea, bere soseguan dagoela, gaztigatzen, eztio begia bihurtu gabe zer egin behar duen erakusten. 'Sin
mirarle con ojo airado'. Ax 276 (V 184). Itto biarrez begijak be bijortu egitten zittuzan, txerrenak artuta baileguan.
Otx 166. Igarleak, oiek entzunda, indarka biurritu zituen begiak, argi oriz sutan. "Ardentis oculos
intorsit lumine glauco". Ibiñ Virgil 116.
b) Volver los ojos (hacia). Zerren biur ez nezan txaolara / neure begi luze ekusgurea. Lazarraga (B) 1193vb.
Biortu egizuz gugaña zeure miserikordiazko begiok. Cap 7 (VJ 7, Arz 22, Oe 9 b. biortu, CatLlo 6 b. biyortu,
CatBus 6, Ur MarIl 73, A Cat 3, KIkV 51 b. biurtu, Añ EL 1 98 b. itzuli ta biurtu; OA 8, El 7, Iraz 5, CatOiq 255,
CatCeg 16 b. itzuli). Ni ez ikusteagatik begiak beste aldera biurtzen dituzte. Cb Eg II 101. Biurtu begiak
lenagoko bitzitzara eta arakatu [...] egin baga itxi dozuzan gauza onak. Añ EL 1 36. Bere miserikordiazko begiak
gugana itzuli edo biurtu ditzala. Gco I 469. Euren giari gizatxar areik au ikusirik / bere begiak biurtzen ditu
lurreruntza. AB AmaE 439. Otsein onengana zure begi errukitsuak biurtu itzazu. Alz Ram 137. Zer jazo ete zan?
Joxe Migelengana begiak biurtu baiño ez daukagu. Bilbao IpuiB 209.
Apartar los ojos. Bihurtzatzu zure begiak, ez ikhusteagatik gehiago ene faltak. Gç 46.
- BEGIAK BOTA. v. BEGIA BOTA.
- BEGIAK BOTA BEHARREAN. "Badabil ori ezebezetarako begiak bota-bearrean, ya anda ése para nada
(para no conseguir nada) echando los bofes" Zam Man 17.
- BEGIAK HEDATU, BEGIA HEDATU. Extender, alargar la vista. Nora ere begiak hedatzen baititut, eztut
aurkitzen zure ganik kanpoan gauza flakorik eta eztagokeienik baizen. SP Imit III 59, 3. Piarresek etzuen
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
515