Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BEGIA HERTS ARTEAN. v. BEGIAK HESTEKO ARTEAN.
- BEGIA EZARRI. v. BEGIAK EZARRI.
- BEGIA GOSE. "(BN), jatun izan ez ta maia betea duana gatik esaten da" A Apend.
- BEGIA IBILI. Vigilar, andar vigilante. Agintariyak ibilli / zazute begiya. Auspoa 67, 107 (sg. ELok 256,
pero la ref. es incorrecta).
- BEGIA IPINI, BEGIA IREKI, BEGIA ITSUTU. v. BEGIAK IPINI, BEGIAK IREKI, BEGIAK ITSUTU.
- BEGI-AITZIN. v. BEGIEN AITZIN.
- BEGIA IZAN. v. BEGI IZAN.
- BEGIA JARRI. v. BEGIAK JARRI.
- BEGIA JO (V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. a) "Echarle el ojo a una cosa. Begixa jota daukat neskatxa
orri, auzoko polittena dalako" Etxba Eib. "Adinekoek badirudi begixa jo darabiltela gehiago, gazteek begixa
bota, eta ikasi xamarrek begiz jo" Elexp Berg. v. BEGIZ JO. Egun gitxi igaro-orduko, bakartarren Buru edo
Abadesa (?) zanak io eutsan begia berari. Ezale 1897, 151b. Eskopetak artu ta tipi-tapa juan ziran mendian
gora, eurak eta beste askok begia jota euken leku batera. SM Zirik 73. Etxian ebela neskame mardo eta itxura
onekua, senarrak [...] begixa jota eukan eta bittarte guztietan aren talaixan ebillen. Etxba Ibilt 470.
b) Llamar la atención. Bi tokiak hain direlakotz itxuraz berexak non batetik bertzerat aldatzeak begia joiten
baitio den haurrenari. JE Bur 7. Harri argiagoz egina baita garaitiko harresi guziak baino, harek du ere joiten
lehenik begia. JE Ber 54.
- BEGIAK ARGITU, BEGIA ARGITU. a) Hacer ver (sdos. prop. y fig.). v. BEGIAK IREKI.
Iguzkia zuk itzultzen / darokuzu goizetan, / hark begiak argiturik / has gaitezen lanetan. EZ Noel 138. Argi
diatzadatzu ene begiak hain misterio handiaren ikusteko. SP Imit IV 4, 1 (Ch argi zatzu, Mst e Ip argi itza(t)zü).
Tresor horien klartasunek / begiak tie argitzen / eta bihotzak xarmaturik, / banaloriez ilhuntzen. Gç 202. Zure
aoko txuak ekien begiak argituten itsuai. Añ LoraS 73. Jainko jaunak argitu ziozkaten arimako begiak artzain on
hekiei. Jnn SBi 13. Etzen aldakuntza haundirik Joanetegiren bizi moldean egin, baina andrearenean, bai,
haundia, toberek gizon guztien begiak argitu zituztelako, eta etzedukan sorginak nor ohera eraman. Arti Tobera
286. Zer dala-ta, orain dakusanik, ordea, ez dakigu; ez eta begiak nork argitu dizkionik ere. Ol Io 9, 21.
Argituko ahal ditu Jainkoak guztion begiak, gure hizkuntzaren onerako! MIH 353.
Abrir los ojos, darse cuenta. Zer pensatzen othe dugu? / Argitzagun begiak; / sarri bethe behar tugu / hutsik
dauden hobiak. Arg DevB 162. Besteren buruan kalte au ikusi ta nola begiak argitzen ez dituzu? Cb Eg II 62. Oi
arima nerea, bertzeen gainean desmasia haukiek ikusi ondoan, nola argitzen ez duzu begia? Dv LEd 118 (Cb Eg
II 62 nola begiak argitzen ez dituzu?). Uste izateko da noizbait komesarioek bederen begiak argituko dituztela.
Dv Lab 309.
(Intrans.). Abrirse los ojos (sdos. prop. y fig.). Izanen zarete Jainkoak bezala, ezagutzen tutzuelarikan ona
eta gaitza, zuen begiak idekiko eta argituko dira. ES 175. Ez dira bada predikadoreen pulpitoko esanagaz
inozenteen begijak argituten. fB Olg 111. Orduan begiak argitu zitzaiezten, eta jauna ezagutu zuten. Lard 472.
Nire begiak argitu dira, / poza sartu jat barrura. AB AmaE 23. Maiean jarrita, ogia artu, bedeinkatu, zatitu, ta
eman zien. Aien begiak ordun argitu ziran, eta nor zan ezagutu zuten. Or Lc 24, 30s. Kantu horrek dituen
hameka koblak eman artean, asko matel-hezur gorritu ziren eta asko begi argitu. Lf Murtuts 46.
b) Llamar la atención, causar (buena) impresión; alegrar los ojos; gustar. Gure Aita Santo Domingo ere arkitu
zan billera artan, eta pitxi eder batek begiak ziozkan argitu. Bv AsL 194. Diruari eztio ematen baliorik, ta
beragatik eztio ere onek askori bezela begia argitzen. Ib. 29. Dohatsu zaudeztenak oraino nigarrez, / ezin helduz
indarka, zorion beharrez; / hariko baitzirezte irri on, samurrez, / begiak argiturik zeruko ederrez. Ox 70.
Kasinopean jarriko dira / makiñabat makineri, / begiak argituko zaizkio / aruntz azaltzen danari. Basarri 60.
Alkateari ez eutsan bapere begia argitu bere menpekoen semeak eskolara zale ez zirala jakiteak. Erkiag BatB
24. Ezekiel izan da, geienbat, begiak argitu deutsazana. Ib. 133.
c) Mirar con buenos ojos. v. BEGI ARGIA EGIN. Ez deiola gure biotzak diruari begia argitu. Bv AsL 67.
d) Alegrarse los ojos. Apetitua joantxea ere baitzuen aspaldixkoan berriz jin zitzaion, koloreak gorritu, begia
argitu. Hots, gaztetu, gure gizona. Barb Sup 65. Begiak argitu zitzaizkon. Gogoa ere ba segur hitz horietan.
JEtchep 112. Ontan amaren begia argitu zan bat-batetan: --Bataioa bidean al degu? NEtx LBB 27.
- BEGIAK-ATERATZEKO (atara- V-gip ap. Etxba Eib). "Dragón, caballito del diablo, especialmente la
Aeschena grandis. Begixak-ataratzekuak ur-onduan ibiltzen dira, uretan sortzen diralako" Etxba Eib. Cf. BEGI-
ATERATZAILE.
- BEGIAK ATXIKI, BEGIA ATXIKI (L-ain, BN, S), BEGIA ETXEKI (begia itxeki R-uzt ap. A). Ref.: A
(begi); Gte Erd 203 y 28. "Atender, cuidar, tener ojo" A. "Begia atxikiko diot kabale orri (L-ain, BN, S), le
cuidaré, atenderé, vigilaré ese ganado" Ib. "Horri begi atxik! (BN-lab-arb)" Gte Erd 203. "Begia atxiki nakon
(BN-arb)" Ib. 28 (B atentzionea (a)txiki nion). v. BEGIAK EDUKI.
Haukien egiñbiden parte handi bat berzen akzionen eta konduitaren gaiñean begiak atxikitzean eta atzarriak
egotean datza. He Phil 353 (SP 350 begiak iduki). Zihaurtan gañen etxekazü bethi begia. Mst I 21, 3 (SP duzun
bethi begia erne, Ch begiak finka zatzu). Bakean utzi zuten, zer gertha ere hatik begia haren gainean atxikiz.
Laph 47. Hitz dautzut ongi eta ongi zaindua zela, eta hurbildanik begi atxikitzen ziotela. HU Aurp 46. Lana
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
514