Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
en mis jardines". Laux BBa 32.
(En caso absoluto indet.). Ango kixkalbearra! Ango marmarra! / Ego-begi izaki-ta, aizeak garra. "Sitio
orientado al sur". Ldi BB 118. Epur ta bizkar zuritu arte, / eguzki-begi atseden. "Están expuestas al sol y
descansan". Or Eus 347.
7. Centro, lugar principal (?). Edozein ez da sarthuko, / Iaunaren iauregian; / edozein ezta iarriko, / loriako
begian. Hm 47.
- ARGIAREN BEGI, ARGI-BEGI. v. argi.
- BEGIA ARGITU, BEGIA ATXIKI. v. BEGIAK ARGITU, BEGIAK ATXIKI.
- BEGIA HAUTATU. (Con aux. intrans. bipersonal). Elegir, fijarse en. Andre eder jentil batez hautatu zait
begia, / herri orotan gauza oroz eztu bere paria. E 215.
- BEGIA BEZALAXE. "Begia bezelaxe: seguru, segurki, ziur-ziur (V-m)" Zait Sof II 149.
- BEGIA BETE, BIHURTU, HEDATU, EGOTZI, EMAN, ERATXIKI, HERTSI. v. BEGIAK BETE,
BIHURTU, HEDATU, EGOTZI, EMAN, ERATXIKI, HERTSI.
- BEGIA BOTA. Echar el ojo, fijarse en. "Ik paiño lenago bota najotsan begixa etxe orri" Elexp Berg. Goiz
aski bota zion [damari] / Alzuruk begia. Izt Po 85. Bizkarrean zeraman / urre-zama andia, / ongi botatzen zion /
jendeak begia. It Fab 133. Baña banandu baño lenago deutsut nai / esan alkate barri nor bear geunken bai, /
aspalditxoan daukat botarik begia. AB AmaE 242. Amaika damak bota / ziraten begiya. Auspoa 66, 118. Begia
zeñi bota diozu? Ag G 371. Nik i, ogei urte baiño leen bota neutsan begia lenengo neure senargei izan neban
Kaittano defuntu ederrari. Erkiag Arran 90. Besteak beste, gure kanta onetan humorismozko kopla bati botako
diogu gaur begia batez ere. Lek SClar 122. Atrebitzen al zera / ematen arpegi? / nik bota dizut zuri / urrutitik
begi, / interesen erdiyak / dirade geiegi. Uzt Noiz 77. Askok botatzen diyo / oneri begiya, / ni' re ortako nitzan,
bai, / goizian jaikiya, / ez al da ba erri au / oso egokiya? Uzt Auspoa 67, 111. Beraz zuk gure irugarrenai / dezu
begia botea, / deseiatzen dut hura hartu ta / izan dezazun suertea. Xa EzinB 135.
+BEGIAK BOTA. Poner los ojos, dirigir la mirada (a un sitio). --Zer ote da emen?-- [...] Josek alderdi
guztietara bota zituan begi biak. Ag G 153. Ildakoari begirik bota gabe, semea lurperatzeko atxur-billa,
etxerako bidea artu zuan. NEtx Antz 150. --Eztu ez Ana Josepak toki txarrera bota begia. Ib. 45. Amabiak, bota
platerera begi biak... esaera zaarra. Erkiag Arran 109. Baserri eta kalietara / maiz bota izan det begi; / ikusitzen
det jarri degula / oraintxen lujo geiegi. Uzt EBT 33.
- BEGIA EDUKI (i- G-to ap. A; Dv), BEGIAK EDUKI. a) Fijarse, tener la vista puesta; vigilar, cuidar. "Begia
iduki behar zaio (Ax), il faudra le surveiller" Dv. "Atender, cuidar, tener ojo" A. v. BEGIAK ATXIKI. Tr.
Documentado en autores labortanos clásicos y en septentrionales y guipuzcoanos a partir de mediados del s.
XIX.
Hartan ungi trebatuko / Naiz neure bizitzean, / Eta begia idukiko / Zure bideen gañean. EZ Eliç 209. Eta
arranoak, airean dohanean, bere umetara bezala, zuk ere enegana begia edukiko duzula [esperantza dut]. Ax 11
(V 5). Baldin begiari edukitzen ezpazaika begia, kalte handiak gerthatuko dira. Ib. 391 (V 256). Ezterrazula
miserikordios dela Iainkoa eta zeure bekhatu guztiak barkhatuko derauzkitzula. Zeren miserikordia eta iustizia
hurbil dagotza Iainkoari eta elkharri, eta iustiziak bekhatoretara daduka begia. Ib. 138 (V 90). Koleraren
iraungitzeko lehenbiziko erremedioa da bat bederak bere kondizino haserrekorra ezaguturik, hari begiaren
edukitzea. Ib. 285 (V 191). Erremedio ona eta hautua emaztekin kutsatu nahi eztuenarentzat, da, hartako
gogoetez begiaren edukitzea. Ib. 367 (V 242). Zaude beraz erne zure gainean lehenik, eta gero begia idukiko
ahal duzu zure lagunaren gainean. SP Imit II 3, 1 (Ch duzun beraz zelo [...], eta gero bertzetara ere hedatuko
dukezu, Ip bestez arranküra zitake). Zinetsten dute mundu guziak dadutzala begiak hekin gainean. SP
Phil 199 (He 201 mundu guziaz begiztatuak direla). Iduk-azu bethi, arren, enegana begia. Arg DevB 229. Ene
begiak idukiko tiat hire gaiñean hire urratsak konsideratzeko. Gç 44. Jedeonek begia iges-egin zioten amabost
milla aietara zeukan. Lard 130. Zergatik zuen begiak gugan dauzkazute? Ib. 483. Nausiak berak han behar du
izan xederratzetan, lanari idukitzekotzat begia. Dv Lab 355. Biltzarrean jarriak ziren guziek haren gainean
baitzaduzkaten begiak, ikhusi zuten haren begithartea aingeru batena iduri. Dv Act 6, 15 (Lç egotzirik, He
landaturik, TB itxekiak, Ker ezarrita, IBe jarriak). Aitak begiak haurren gainean ditu. Hb Egia 17. Heresiaren
gainean begia zagokatenek don Alonzo Mexia igorri zuten non zer othe zen jakiterat. Laph 83s. Askok naukate
santutzat; alaxen balitz ere, Jaungoikuari eman biarrian eskerrak, nik eztakit zergatik nigan dauzkaten begiak.
Bv AsL 114. Halaber zaukan begi, bihotz eta esku, lotkiarik balinbazuten, herritik soldado joan mutiko gaztei.
HU Aurp 111. Biziaz gozatzera ekarriago ere ba, ordutik begia baitauka hobeki batek bertzeari eman
eskukaldiak ororentzat dakarran gibelondoari. JE Bur 201s. Bainan Sokorrin Maria, / guzien ama garbia /
badago iratzarria, / oror daukala begia. Ox 46. Asmatutzen dituzte / abek aitzakiyak, / baña guk errekara /
dauzkagu begiyak, / beneno-botatze oiek / ez dira egokiyak, / agur garai bateko / gure izokiyak! Uzt Noiz 40.
Etzan azpillean txuri bat bere yausten a oartu barik. Begi bat jenteari ta bestea nire eskuari eukozan. Or Tormes
39s.
(Con destinativo). Tener ojos (para alguna persona). Alkarrentzako baino / ez euken begirik, / bata
besteantzako / egozan bizirik. Azc PB 82s.
b) "Begixa euki, tener buen ojo. Ofiziuan, asko esan gura dau, begixa euki edo ez" Etxba Eib.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
513