Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
particular el de varias herramientas, en el que se introduce el mango); ojo de la aguja; ojal; ojo de lazo, etc.
"Alamar, alamares, son presillas, ojales postizos en los capotes y otros vestidos, alamarak, aribegiak, ariz
eginikako begiak" Lar. "Bague formée au bout d'une corde; œil, trou pour recevoir une corde" Dv. "Œillet" Ib.
"Begi se dit du char d'une aiguille et de divers œillets ou trous pratiqués dans certains instruments etc.; œil d'un
nœud coulant, œil d'un gond etc." Ib. "Boutonnière" H. "Aizkoraren, aitzurraren begia, l'anneau où s'adapte le
manche d'une hache, pioche, &c." Ib. "Sarearen begiak, les mailles d'un filet" Ib. "Zubiaren begiak, les arreaux
d'un pont" Ib. "Begia, iphur begia, orifice de l'anus" Ib. "Trou d'une aiguille. Orratzaren begia (Aizk)" Ib. " (Vger-m-gip),
orificio de un divieso" A. "(V, G), ojo de lazo" Ib. "(V, B), puertecita de colmena, por donde entran
y salen las abejas" Ib. "(V-m, B), el cubo de la rueda del carro" Ib. "(L, Sal, R), agujero de un instrumento por
donde se mete el mango" Ib. "(V, Sal, R), ojete de la aguja" Ib. "Erroda-begi (L, BN, S), essieu" Lh (DRA lo
atribuye a Harriet). "Ojo de la aguja" Etxba Eib. "Orificio de mango de una herramienta. Aixkora onek begixa
nasaittuta dauka" Elexp Berg. "Ojo de puente. Iru begiko zubixa zan urak eruan dabena" Ib. v. 1 begite. Zubi
bat amar begi edo arruztaieskoa (328). LE-Ir. Da nola pasatzea zubi batetik baititu amar begi (231). Ib.
Aberatsa Zeruan sartzea baño errazago da bagasoka bat jostorratzaren begian sartzea. AA III 608. Errezago
da kamelu bat joste orratzaren begitik, aberats bat jaungoikoaren erreinuan sarzea baño. Oteiza Lc 18, 25
(Brunet jostorratzaren begitik). Errazago da gamelua jostorratzaren begitik igarotzea. Ur Mt (V) 19, 24 (Ur,
Lard 422 jostorratzaren begitik, Hual, Samper orratz baten begitik, IBe orratzaren begitik, IBk jostorratzbegitik;
TB, Dv, Ip, Echn, SalabBN, HeH, EvL orratz baten xil(h)otik, Ol orratzuloan, Leon orratz-xilo
batetarik, Ker jostorratz-zulotik). Nabarra erakatxirik, begia pezaturik. HerVal 139. Nabarra begitik ausirik
arriñaturik. Ib. 194. Irauten dute oraindik gure antziñetako abarkak. Ikusi zazu: gizon zar guztiak dauzkate ta
gazte askok, zuriak, bigunak, politak, muturrean begi beltxak dituztela. Ag G 94. Lasto ta larruzko burukitxoa,
ile-motzaileak arkuraizen begietan, beatzetan minik ez egiteko, ezartzen dutena. "En los ojos de las tijeras". A
DEV s.v. albardilla. Balenkalekuko (Ataun) arlaban-aizkora. Begi-barruan ildotxo bat dauka. JMB ELG 71.
Atxurra besa-gain artu, begiraño sartu, landarea ere bai atxurraren atzetik zañak bil-bil eginda. Munita 42.
Amazazpi begiko zubia! Ori zubia! Anab Poli 52.
Harriet cita un ej. de Haraneder: Xirripa eder baten konsideratzen hari zela, zeinaren begian baitzagoen
belhauriko (He Phil 137), y le da el sdo. de "source" (cf. UR-BEGI, iturbegi, LATS-BEGI), aunque en realidad
se trata de errata por hegian ("rivage" en el original), y así es corregida por el propio Harriet en la ed. de 1853,
115.
4. (V-gip ap. Iz ArOñ; H). Agujero del pan o del queso; ojo (de grasa, de gas, etc.) que aparece en la superficie
de un líquido. "Ogiaren begiak, les vides d'un pain cuit" H. "Esnearen begiak, les taches butireuses (?)
surnageant dans du lait" Ib. "Ur-gaineko begiak, les ampoules faites par un gaz à la surface d'une eau" Ib. "Poro
del pan, queso, etc." Iz ArOñ. Nahasten dira gorringoak emaiten direlarik amanden gainean eta higitzen ongi
begiak egin arte. ECocin 39. Mei-eguna diagu etxean maizegi; / gure salda gaiñak ez dik ainbeste begi; / esneak,
ura naiko, ardôk, ur geiegi. Or Eus 39.
5. Rayo luminoso; brillo. "Begi es el nombre con que se designan puntos brillantes de piedras y de otros
objetos. Eguzki-begi es el disco solar" JMB, carta al lexicógrafo del 23-7-1954. "Eguzkiak begia zorrotza
dakarki gaur (bero handi izango dela) (G-azp)" Gte Erd 87. Cf. ARGIAREN BEGI. Asentuen gaiñetik sagar
onduen ostraillen artian yosteta dabilla iduzki-begia. Atheka 26s. Iduzkiak ixuriz bere ungi bizi nasaiak ostraill
pian dixtiarazten zituen ur xortak harri bizi begiak bezala. Ib. 117. Arbolak hain dira hurbil batzu bertzeetarik
eta hain hertsiki khuruzatzen dituzte elgarren artean adarrak nun eguzki begi bat ez baita nehun ere ageri. Prop
1883, 16s. Ederra bere jat erexten / laño bat doiala goian, / eguzki begiak badabe / artuten parean beian. AB
AmaE 150. Orri leidunai eguzkiaren begiak jota, / badeutse negar gaur erazo, / damuak niri iturritxo bi
begietatik / ateratea, da millagro? Ib. 177. Eguardiko amabiyetan, eguzkiyaren begiak jotzen duenian. EgutTo
5-11-1920 (ap. DRA). Nork erranen daut hoin gora nundik / sortzen den ur hotx garbia? / Egunaz irriz, iguzki
mirail, / gauean izar-begia. Ox 23. Artizarraren begiaren eztia, / iratzartzera doanean mendia. Ib. 27. Laster
askatzen ez badeustazu / berandu barik ilgo da, / ontzi itxutuan argi-begia / itoz iltzen dan bezela. Gand Elorri
89. Baiña Jaunaren eder... "tasun" orren diztira, / izpien osotasun guztiez joango da, / urten gabe, aldikoz, urten
dauan Begira. Ib. 94.
6. (V, G, AN, L ap.A; Dv). (Tras tema nominal nudo). Lugar orientado (hacia). "Iguzki begian, à l'exposition
du midi" Dv. "Eguzki-begian (V, G), iguzki-begian (AN, L), (dando) al sur" A. Cf. Legarreta Zariquegui beguia,
en un documento de Astrain del s. XVII, donde tbn. puede leerse, en romance, "que mira a Zariquegui" (v. ASJU
1987, 273). v. BEGIZ. Alaia zan, benetan, aukeratu zioten etxea. Udaberrian, batezere, etzezakean
urretxindor batek ua baño egoa-begi zoragarriagorik aurkitu bere maite-xintak ixurtzeko. TAg Uzt 55. Ekaitz
aldian, uiñak astindutako izpazter ipar-begikoa, alde guztietatik zotukatzen duten bezela. Zait Sof 141. Negu
aldian, egon bere eguzki begitan dago-ta, bestelako leku epela egongo da. Erkiag Arran 126. Eguzki begitan,
orma zaarretan, batzuetan batera bestera, geienetan nagi ta bagi, beroa iruntsi bearrez egoten ziran suangillak
udalenean. Erkiag BatB 37. Bakek malda irikiak nai izaten ditu, agiñak, berriz, ipar-begi eta otz-begiak.
"Aquilonem et frigora". Ibiñ Virgil 84.
Mitxiletatxu sorgiñez eta larrosaz josita / orril-begijan baitago neure loragu polita. "Mayo comienza a sonreir
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
512