Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
balitz zure kanta. Gy 1. Jaunaren begietan gaizki egin det. Lard 193. Jaunak egin izan du hori, eta da zuen
begietan ederresgarri? Dv Mt 21, 42 (Lç, TB gure begien aitzinean, He gure begiei, Ur gure begietan, Echn
gure begiendako, SalabBN ikhusten duguna amirazionerekin, Ip gure begientako, Hual gore begietra, Ol
begietan, Ker gure begiontzat, IBk gure begien harrigarri, IBe gure begientzat). Bi nausi zaharkituek lerrarazi
nahi zuten gaizkirat andre gazte bat. Hekien nahia ez eginez, galdua behar zen yende onen begietan. Hb Egia
26. Naiago det egiaz desonra nazakean gauzarik egin baño, gizonen begietan desonratutzat egon. Arr GB 22.
Zure parerik ene begietan ez da. ChantP 222. Gure herrietako familia onen begietan Garaten arraza agertu da
geroztik nota hits batekin. Elsb Fram 108. Ordutik harenak egin du, anitzen begietan; xakurrentzat ere ez da on
gure gizona. HU Zez 197. Diot ez direla ezkonduak Jainkoaren begietan, eta hola elgarrekin biziz, bekhatu
mortalezko estatuan daudela. CatJauf 130. Banakien etzuela aitak barkatuko; haren begietan ez nintzala deusik.
JE Bur 18. Ametsetan zabiltzan arrakastarik izain ote zuten amerikanoen begietan. Zub 85. Yainkoak egin du ori
ta arrigarri da gure begietan (Ps 117, 12). Ir YKBiz 387. Zure begitan begiko gera / poz degu gogoratzea. /
Jainko-begitan kristau-erririk / kristauena agiz gurea. SMitx Aranz 178. Aundia bada euskal kondaira / gizonen
ikuspegira, / aundiagoa derizkiogu / Jaungoikoaren begira. Ib. 178. Ontaraño makurtu bear izan zun bere burua
Usoa gaxoak ugazamaren bildur eta gañera aitaren begitan pekatari gelditu. Etxde AlosT 29. Argizagiak astiro,
/ dabiltza izartegian. / Eguzkirik eztenean, / iluminatzen dira. / Gauza misteriotsuak, / gizonaren begian. Arti
MaldanB 234. Amaren begietan, batzuetan, jaki ongarriok murritzak eta meaztuak zirudien, baiña suaren lanak
egiñiko urritzea izango zalakoan egoten zan. Erkiag BatB 25. Amets genuena lortu bai, eta bereala gauza ura
igartu egin oi da gure begitan. Vill Jaink 134. Ez duela joko horrek ez errekesta ez estimu handirik [...] ahal
bezain gora heltzea gogoan duen gazteria baten begietan. Ardoy SFran 102. "Gaucho" berri aiek emakumeen
begietan oso edertuak agertzen ziran. NEtx LBB 42. Eta agertzen dena lerro horietan / ez baldin bada arrotz
haren begietan, / enetzat ditaikela, diot egietan, / saririk ederrena sari guztietan. Xa Odol 21. Behartsurik
behartsuenak, ene begietan, neure herrikoak dira eta neure herria bera. MIH 372.
(Con adjetivos como on, txar, etc.) perspicacia, acierto, tino. "Ezaupegia bear da [merke erosteko] (B), begi
ona (G-azp, AN-5vill-gip, BN-arb)" Gte Erd 64. "Begi ona euki, tener mucha vista para los negocios, para el
juego, para calcular, etc." Elexp Berg. "Orrek urtengo dau aurrera, negoziotarako begi ona dauka ta" Ib.
"Kriston begixa jaukak orrek. Irurogei erralde eukiko zittuala txalak eta baitta euki be" Ib. Ugazabaak, euren
agindupian dagozanak gaiti, areen paltak erremedijetako karidadez ta zuzentasunez, begi argijak euki biar
ditubee. fB Ic II 217. Itz gutxi, begi ona, / andia zentzua, / oiek egiten dute / ona medikua. It Fab 133. Ez dugu
guziek begia bardin ona, eta bizkitartean hortakotzat begia behar da. Dv Lab 244. Izanagaiti Iaun nagosia / ez
eukan begia zurra, / eta egitzat artuten eban / begiratuta guzurra. Azc PB 359. Beajun deizula Iñaxio, ez dezu
izan begi txarra; probentzi guztiyan lana pranko arkitzen hura ainbatekorik beste bat! Moc Damu 12. Aldi
bakotx aitak, arduran elhe guti zuelarik, ixiltzerik etzuen osaba haren begi xuxenaz [= 'buena puntería']. JE Bur
14. Nexkok onetan begi azkarra oi dezue izan ere, ta antz-eman didala uste det. NEtx Nola 32. Bildu da jende:
berrehun bat emazte eta neskato gazte, bortz ehun gizon begi xorrotx baten arabera. Herr 11-2-1960, 3. Ez
daukazu begia makala, Matxin. Arek ez deutsu bertanbeerako dotea ekarriko. Erkiag BatB 180. Darwinek baiño
lehenago eta berak baiño begi zoliagoa zeukan beste norbaitek ikusi zuan yamana oiek bazeukatela erlijioa. Vill
Jaink 17. Onek andrea aukeratzeko / izan du begi zorrotza; / utsa razako bat izan balitz, / ekarri digu arrotza!
Uzt in Mattin 140. Egileak ez ezik, begi ona izan dute euskaratzeko hautatu dituztenek. MEIG II 97.
(Referido como sinécdoque a la persona entera). Nun iz Aigalon / Ürüñeko Erregia / renpartaren gaiñetik /
erakats ezadak begia. 'Montre-toi (ton œil) au-dessus des remparts'. Xarlem 569. Ordu berian, hesi artetik,
printzesak eta haren lagunak Ganixen begia ikusi eta, berriz esperanza sortzen zaio erregiñaren bihotzian.
Atheka 114.
2. (V-m-gip, AN-5vill). Ref.: Lcq; A; Elexp Berg. Yema, brote; nudo (de los troncos y tallos de las plantas);
nudo de la madera. "Gemma, cast. yema: órgano constituido de escamas colocado en las axilas de las hojas o
extremidades de los ramillos y que encierra los rudimentos de una nueva producción: fr. bouton, bourgeon; vasc.
begiya, que quiere decir ojo. En este país algunos le llaman amua y motea, que quiere decir botón (Aizk)" Lcq
40s ( A). "Germen, cast. bulbillo: pequeña yema escamosa bulbiforme, producida en las partes aéreas de las
plantas, y que desprendiéndose por sí mismas, se arraigan en la tierra y producen un nuevo individuo; fr.
bulbille; vasc. ninika, begiya" Ib. 42s. "(V-m-gip, AN; Lcq), yema (Bot.). [...] (V-m), brote de plantas. Galbegi,
brote de trigo" A. "Hazitarako patatak azalean duen zulotxo bakoitza, ernemunak irten dakizkion" Elexp Berg. v.
adabegi. Baratzezaiak badaki ekarrarazten arbola gaztetto bati fite ta anitz fruta utzis sobra begi (118). LE-
Ir (s.v. baratzezai). Basate gazte mehean xerthoak aski ditu bi begi; basate hazkarra balinbada, xerthoari uzten
zaizko lau edo bortz begi. Dv Lab 385. Txertatzerakoan beko aldea zorroztu bear zaiete lau bat zentimetroan,
eta zorroztutako tokitik gertu mote edo begi bat utziaz. EEs 1917, 52. Txertotarako artzen diran begi oek
indarrean dauden urteko pujetatik artu bear dira [...]. Aukeratutako puja oietatik, erdialdeko ondo azitako
begiak bakarrik artuko ditugu. Ib. 34. Orrengatik daude / luze-luze egiñik, / artean oñak illunik, / azken-arbaztabegiez
/ udaberrirako / ornitzen biziez. "A favor de las yemas de sus ramillas últimas". Ldi BB 108. Begitik edo
azaletik egin leikez eztitu albertxikoak, kerexak ta abar. EgutAr 2-8-1964 (ap. DRA; cf. BEGIRA (b)).
3. (V, G, B, L, BN, S, Sal, R; Lar, Dv, H). Ref.: A; Lh (erroda-begi); Etxba Eib; Elexp Berg. Orificio (en
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
511