Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
begiz beha lezagukete. HU Aurp 200. Egungo eguneko dantza itsusien berri ongi dakitenek goraki diote, begi
garbiz ezin ikhusiak direla. Arb Igand 143s. Geienen aldetik izaten dira begi txarrakaz ikusiak. Itz Azald 207.
Mañasik jakin ez arren antxiñatxutik begiratuteutsan begi onakaz Egurbidekoak. Ag Kr 119. Nolako begiakin
ekusiko zituen Ama Birjiñak gauza ook zerutik. Goñi 114. Otu jat, neskatilla orrek begi argiakaz begiratzen
deustala. Echta Jos 52. Utz ditzala begi onez, larderia ala jazarkunderik gabe, Elizaren aldekoak iduri zeien
garaitiko guzien eraikitzera. JE Bur 57. Manueltxok begi onez begiratzen zion opill gozoari. Ag G 70. Nola nik
ez nakien ezer, arriturik begiratzen nion begi larriakin; bañan aita etzan urrikaltzen nitaz. Ill Testim 12. Ortikan
agiri da garbi nolako begiz ikusi bear duan kristauak dotriña. Inza Azalp 19. Ez dakit, konbertitzeko hoin
errexak izanen diren Xaneta eta Maria, Jainkoak zuen josteta begi onez ikusi behar ere balu! Barb Sup 116.
Jaun andereak, begi onegiz / guri beha zaizte egon. / Milesker eta Jainko maiteak / orori digula gau on! Ox 62.
Arren, begira begi maitetsuz mundu eroai. Jaukol Biozk 35. Jaso erazu begi onez semeak eskeintzen dizun maiteagiritxo
au. Or SCruz 5. Milla urte bixi ixango bagiña be ezkenduke eguno zuk eta nik begi onez alkar ikusiko.
Otx 69. Itxaropen-begiez etorkizunari begiratzeko ez giñan gauza. Ldi IL 133. Lenbizi zerga-biltzalea izan zan;
olakoai oso begi txarrez begiratzen zieten Yuduak. Ir YKBiz VIII. Gizartekeria begi txarrez dakuse baserritar
zintzoak. Eguzk GizAuz 120. Erran gabe doa Italianoek etzutela Aita Saindua begi onez ikusten Frantzian. Zerb
IxtS 106. Arbasoen mintzaira [...] ikasi egin dute, eta ikasi gogo ez dutenek ere begi onez so egin ohi diote
berpizkunde horri. Mde Pr 263. Pozten ere nintzan, Itun zarreko lege ta Iragarle, oi ez bezalako begiz
irakurrarazten. Or Aitork 131. Errodrigok Milia begi onez ikusten duala, garbi dago edozeñentzat. NEtx Antz
38. Kaltegillia baldin bazera / gero zuk kalte egiñak / begi txarrakin zu ikusita, / estutuko ditue agiñak. And
AUzta 151. Bazkaldarrek begi onez ar nintzaten, berriro ausartu nintzan esaten: --Neretzat bakarrik jan geiegi
daukat. Anab Aprika 63. Orixe esanik, ez eben euskaldunak begi makurrez ikusiko, ausaz. Erkiag BatB 116. Egia
biziki gaurko idazleak ezin dezaiokegula lugintzari bi milla urte lenagoko begiekin so egin. Ibiñ Virgil 25. Ez
dute inoiz zaharragoek oso begi onez ikusten gazteagoen etorrera. MIH 302. Euskaldun berria izanik, eta bere
aldiko euskaldun berria, ezin gauzak ikus Larramendiren begiz. Ib. 347. Lekuak, jendeak eta hautsez orakatuak
zeuden liburu zaharrak begi berriz ikusten erakusle eta gidari izateaz gainera. Ib. 288.
(Acompañado de adjetivo y de verbos como erakutsi, jarri o ipini). Poner buenos (malos, etc.) ojos, mostrar
agrado (desagrado, etc.). Baña ifinten deutsazu bekoskua edo arpegi iluna, egiten deutsazu mespresa edo
menosprezijua, ifinten deutsazuzala begi okerrak. Astar II 26. Etzan Franzisko Ejitora urre billa juan, baizik
animen billa: ona zergatik begi txarra urriari jarri zion. Bv AsL 218. Riktrudisek begi onak ipiñi deutsazala
prankotarrari. Ag AL 98. Txomiñek esaeutsazan onek berbok, entzuebalako Mari Jesusek begi argiak erakusten
eutsazala. Echta Jos 125. Neskazarrak eztiote Madalenari, Madalenari, / beinolako begi onik aspaldi luzez / ai!
erakutsi (B). "Las muchachas ya no tienen tanta devoción a la Magdalena". A EY IV 44. Nere zarrenak, Koldok
alegia, ogei urteak beteak dizkik, ta zuen Itziarri begi argiak jarri dezazkiokek. NEtx Nola 24. Baserri gauzetan
ere, askotan baserritarrak aurrerapenei begi-beltzak jarri arren. EgutAr 3-1-1957 (ap. DRA).
(Sin adj.; complemento en dativo o alativo). Mirar, poner los ojos (en). Elizarikan ikusi nai ez, / beti festara
begiyak, / beren buruak apaindu eta / "nun dira erromeriyak?". Xe 343. Trabenariak begi zion Ganbeluen
etxeari, bada zegoan leku onian. Urruz Urz 18. Zertan udalen dan igertzeko / begi bear diot bide-ertzeko / pago
pertxenta gazteari [...]? "A qué mirar". Ldi BB 112. Erantzi eta ikus-bearrez / sorgiñagana du begi. "Por
curiosidad dirige la vista a la bruja". Or Eus 333. Euskalerritik urruntzekoan / itsas-egira begia. "Al alejarse del
País Vasco miraban a la costa". Ib. 203. Zurrun gelditu naiz, aldarean Petri dagoen antzera: / betazala geldi,
arnasa doi doia, begia bestera. "La vista a un lado". Or Poem 521. Illuntzeko bakarrean / --begi biak urrunera--
/ geldi-geldirik azaltzen jataz / gogoramenak burura. Gand Elorri 176. Begiak Zugana ditut, eta nere oiñak
xedebatik Zuk askatzen dituzu. Or Aitork 83. Ni, begiak zugana negar, / kresal sumiñez zear banoa igari. "Yo,
puesto en tí el lloroso rostro". Gazt MusIx 135. Askok diyo bada begi / arpegi txuri eder orri. Auspoa 128, 52.
(Gralmte. en plural, con casos locales de decl.). A (de, etc.) la vista, ante (de delante de, etc.) los ojos.
"Acatamiento, presencia, y se usa en ablativo comúnmente [...] En vuestro acatamiento, zure aurrean, zure
begien aurrean, zure begietan" Lar. "(Está a la) vista (c.), bertan, aurrean, begien aurrean (AN) aitzinean dago,
begietan dago, bistan dago" Añ. v. BEGIEN AURRE; BEGIETATIK UTZI, BEGIETATIK GALDU. Tr.
Documentado en todas las épocas y dialectos, salvo en suletino. Iangoikoa, edetazu amoria gogotik / eta
haren irudia ene begietarik. E 167. Baina orain estaliak diaudek hire begietarik. Lç Lc 19, 42 (He begietarik,
TB begietan, HeH, Dv, Oteiza begien(t)zat, Brunet begietatik). Ezta kreaturarik batre haren aitzinean ageri
eztenik; aitzitik gauza guziak dirade billuziak eta irekiak haren begietan zeinekin baitugu gure egitekoa. Lç Hebr
4, 13 (He, TB begien aitzinean, Dv begien azpian, Ol begitan). Ken zatez ene begietarik. Lazarraga 1152r.
Arrezkero ene semea / eztakust neure begietan. Ib. 1197r. Prestu baño gehiago dela gaizki bizirik / edozeñek
begietan daduka ikhusirik. EZ Man I 95. Zer probetxu da gordetzea, eta ienden begietarik eta beharrietarik ihes
egitea? Ax 435s (V 284). Munduaren begietarik ioan denean, laster ere ioaiten da haren orhoitzapena gogotik.
SP Imit I 23, 1. Guti uste orduan / zakusala begietan / haren bizi eguna, / zioala lasterketan / hurbiltzen gau
illhuna. Arg DevB 135s. Ene arima, zeiñ othe zaik / bistarik den ederrena, / eta zeiñ da bi begietan / nahienik
ukeena? Gç 141. Ama extasian dago Haurraren begietan. Ib. 74. Zeren apainket oriek egiten diran [...] ekusle
eroen begian beren buruak eder-erazteko. Mb IArg I 74. Gauz itsusia da Erregeri egiten zaion edozein txarkeri,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
509