Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
begi igurtzika asi nintzan... Amesetan ote nabil? NEtx Nola 29. Ikusgarri begi-mingarriak badiran bezala, soiñu
nekagarriak ere badira. Or QA 131. Aren arpegi lerroak eta begi-mintzoa (expresión de los ojos) aitaren berdinberdiñak
ziran. Etxde JJ 215. Zuen begi-aintziretan / ezinbertzez gainbetheak / hondatzen naiz, ithotzen naiz.
Mde Po 37. Begi-ateak itxirik, gogoari eragotzi zion gaiztakeri aietan sartzea. "Clausis foribus oculorum". Or
Aitork 139. Ikus-gogoan baita, eta ikasteko zentzu nagusiak begiak baitira, idazle sainduak "begi-irrits" izena
eman zion. "Concupiscentia oculorum". Ib. 288. Emakumeen begi-itaune batek zer esan nai dauan, ezta errez
adirazotea. Erkiag Arran 29. Berbak begi-puntetan, berba pillo bategaz ikutu zindudan. Gand Elorri 31. Aren
arpegi-ziñu ta begi-jokoak [...] zarrada aundia eragiten eutsen arako biotz bigun eta meneko ziran mutiko beratz
eta ikaratiai. Erkiag BatB 20. Itz-neurkera gaizki egiña daukate: begi-iritziz, ez belarri-iritziz. Or in Gazt MusIx
20. Eten den betiko gure begi-soka. NEtx LBB 243. Begi-laineza ote? / Zerua lekuz aldatzen / ari ote dan, det
kezka. Ib. 228. Ba ote dago esan beharrik ez dela begi-nekea Silvana Mangano berriro ikustea? MIH 324.
(Compuestos copulativos; en pl.). v. BEGI-BELARRIAK, BEGI-BIHOTZAK. Aurpegiko begi-ezpañak eta
buruko muñak materi loi ta ar egiñak eta azpiko orzak belztu ta erdi eroriak. Mb IArg I 223. Orduantxe
azalduko du bere burua plazaren erdian jendearen begi-beatzak bereganontz luza-arazirik, nor ote dan... Mok
12. Nire nagosi yauna kurpituan egoan belaunika, esku-begiak zerurantza. Or Tormes 113. Mozkortuen begisudur
eta ezpañak gorri. FIr 192. Bihotz-begiak urturik, nihor ez ote da joaten, / Kurutze-pean biltzeko Jaunaren
azken auhena? Iratz 100. Biotz-barnean oreturik zeukan pozoia, abagune orotan erten oi zitzaion begimingañetatik.
Etxde JJ 26. Ziñu bat egin eutsan mutikoak Lustreputx-eri buru-begiekaz, barru-aldera joan nai
leukela adierazoaz. Erkiag BatB 91. Jira-biran usaika dabiltzan beleak begi-sudurrak sarrazkira luzatu oi
dituzten antzera. Garayalde Elezar 70. Ta gizonak / gelditzen zaizkit / begi ahoak zabalik. Azurm HitzB 44. Nere
begi-adimenak ez dira zenbaitenak bezain zorrotzak. MEIG I 198.
(En caso instrumental o sociativo, gralmte. acompañado de adjetivo, compl. con -ko o -ren, etc., con verbos
como begiratu, ikusi, hartu, etc.). Mirar (ver, acoger, etc.) con (buenos, malos, etc.) ojos. Son especialmente
frecuentes las expresiones de este tipo con begi onez y sus antónimos (gaiztoz, txarrez, etc.). "Begi zeiarrez
behatzea, regarder de travers, torves oculis; begi gaitzez, de mauvais œil" SP. "Afectuosamente, begi onez,
maitero" A DBols. "Irakasleak begi onetik ikusten du (G-azp), begi onez ikusten du (G-azp, B), begi onekin
ikusten du (AN-gip)" Gte Erd 48. "Begi txarrez ikusten dute (G-azp-goi)" Ib. 249 (B ezin dute ikusi). Tr.
Documentado en todas las épocas y dialectos. Aitatasunezko begi eme batez behatzen ohi zuena
detestazionetan harturik eta abhorriturik begietako ere sobera izan zaió. Lç Adv * 8v. Beha ezak bada othoi,
eure klemenziazko begiez eure eliza guzietara. Lç Ins A 7r. Beharrean daudezinak zeure begi pietatezkoaz
miratzen ditutzuna, enzun ezazu othoi. Mat 357. Iaunak behatzen darotzu Aita onaren begiaz / ezen gozarazi
nahi zaitu bere gloriaz. EZ Man I 124. Berari zioten begi / zeharrez begiratzen, / aski ziotela bere / aiherra
erakusten. EZ Noel 91. Nola berak ezpaitzuen edaten, begi gaitzez behatzen zerauen arnora emanak ziren
guztiei. Ax 406 (V 265). Zenbait arrazoinek gonbidatzen bazaitu bertzetara ioaitera, zoaz Iainkoarekin, Filotea,
eta ikusazu zure laguna bihotz eta begi onez. SP Phil 326. Horrela behatzen deraukuino begi gaixtoz, sekulan
ezin garatezke haren gogorako. Ib. 428. Neure buruaz egiten derautzudan bihotzezko eta barreneko sakrifizioa,
usain on bat bezala begi arraiez hartu. Ib. 76s. Gehiago ere honki egin behar deriegü, haieki minzatü, salütatü
eta haier begi honez so egin. Bp I 95. Jainkoak begi onez behatu dioela haren aphaltasunari. He Phil 215 (SP
214 gogo onez). Bekatu loien zikinkeria da Jesusek bein badere begi onez ekusten ez duena. Mb IArg I 128.
Errebelatzen edo galzen bazaio [...] al-ere begiratzen dio besteei bezain begi leunez ta nai onarekin. Ib. 310.
Gaizki dabiltzan mutillei nagusiak bezala begi zorrotzez begiratzen diela. Mb IArg II 300s. Ea, zeruko Erregiña,
limosna bat, Andrea. Pobre bear oni begi onez begirazaiozu. Cb Eg II 77 (Dv LEd 142 begi onez begira
diozozu). Begi onez du behatu / Jaunak ene gainerat, / errautsetik nau altxatu / dudan diñitaterat. Monho 150.
Jaungoikoaren mesedeak gogora sarri ekarriko bazinduzte, [...] beste begi batzuekin munduari, eta munduko
banidade, interes eta gustoai begiratuko ziñieke. Gco I 446. Askotan gertatzen da munduan gizonak begi onez ez
ekustea emaztea, batezere azalprinza zimurtzen eta ortzak erortzen asi bazaizka. AA I 586. Baldin Jainkoak
hanbat gaitzetsi badu hantustea aingeruetan, [...] zer begiz lekusake ni ezjeusa baithan, ni lurreko herrautsa
baithan, ni nere bizian hanbat bekhatuz kargatu naizena baithan! Dh 107. Ez deutsa Jaungoikuak begi
bigunaguakin begiratuko munduko Errege bati, Agintari bati edo aberats bati, Erregia, Agintarija, Jauna edo
aberatsa dalako. fB Ic I 22. Ikusten gaituztela / begi onarekiñ, / Euskal-erriyan artu / beso zabalakiñ. Echag 69.
Begi fagoragarriez beha zozu zure zerbitzari huni. JesBih 459. Kainek ez bait zuen / garia autatu, / Jainkoak
begi gaiztoz / zion begiratu. It Fab 223. Gizon batzu zaudien / beha zer urak eramaiten zien. / Batek, so
eginik begi oroz, / zioten unzi bat zela. Arch Fab 115. Zan neure Jaungoikua, eta ez neutsan jaramonik egin,
begi okerrakaz, albakera ta ziarretara begiratu neutsan. Ur MarIl 37. Geroz begi onez begiratzen etzioten, eta
itz on bat ere ez esan. Lard 48. Berri pare gabe au artu zuen ezkero, zein begi onakin begiratuko zion esatea
erraz ez da. Ib. 366. Zeruko aingeru batek bezañ begi maitatsuarekin begiratuaz. Arr GB 104. Erregeren
odoleko andre bat zen, Iñaziori begi onez behatzen ziona. Iñaziok bere aldetik ez zion begi gaxtoz behatzen.
Laph 4. Ez dit begi txarrekin beidatzen. Sor Gabon 36. Protestant horiek gu baino lehen hemen ziren, eta ez
gituzte begi onez ikhusi hunat jiten. Prop 1880b, 277. Baña denborarekin, oztu zan animako lanetan, eta asi zan
lurreko gauzai begi argiarekin begiratzen. Bv AsL 63. Balakite gure berri hobekixago hiritarrek! [...] bertze
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
508