Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BEHEREAN (BN-arb; H). Abajo, en la parte de abajo. "Beherean, en bas" Ith 30. "Beherean da, il est en bas
(dans l'appartement inférieur ou le rez de chaussée)" H. "Sukaldea beherean da (BN-arb)" Gte Erd 49.
Eztraukak eure buruari imajina ebakirik eginen, ez irudirik batre zeruan garaian diren gauzenik, ez beherean
lurrean direnenik. Lç ABC A 5v. Eska zakizko Iainkoari seinale bat zeruan gor, edo beherean itsasoan barrena.
SP Phil 209. Guk beherian firmatiak ikhusi dugu eta irakurtu. In Tt Onsa 8. Nik beherean eskiribatuak,
Baionako ene Jaun Iphizpikuaren manuz arthoski irakurri dut. "Ego infra scriptus". ES 147. Arte hartan Piarres
beherean baitzen eskaratzean. He Mc 14, 66 (TB, Leon beherean, IBk beheran; Lç behereko salán). Eta
erakhusten darotzula goitan Parabisua idekia [...]; eta beherean Ifernua. He Phil 64. Doni Juane Garaziko
Gobernadorea, beherian sinatuia (1793). In MEIG I 252. Artekoak nahi luke / gorago dena imitatu; / beherean
denak ere / bedere artekora heldu. Gy 7. Goran dire mundu larriak; beheran, ttipiak. Hb Egia 42. Ez da deus
ageri, gainean zerua baizik, beherean itsasoa baizik. Laph 225. Taulazko oheak lerro lerro, inguru guzian,
birazka josiak bat gainean, bertzea beherean. StPierre 22. Bazterretan dituzten komentu guziak holaxe zainduak
dauzkate, beherean kanoiez, gainean aldiz mitrallusez. JE Ber 59. Beherean ezarri ditugun dupek beren aldia
egina dute; hiru kentzen ahal ditugu lur-arrasetik, gain-gainean ezartzeko. Lf Murtuts 16. Negu-aldian, ardiak
beheran zituzten artean anai-arrebak txandaka egin oi zuten zaiketa. Etxde JJ 249. Negua zen eta beherean
nintzan. JEtchep 76. Hogoi bat egun izango ditutzue beherean egoiteko. Larz Iru 74.
(Tras ines. o adv. de lugar). Eta eginen ditut gauza mirakuluzkoak zeruan garaian, eta signoak lurrean
beherean, odol, eta su eta kezko bapore. Lç Act 2, 19. Zein eder behar den izan zeruko Hierusalema, hemen
beherean lurreko Erroma hain ponpirosa denaz geroztik. SP Phil 130s.
(Tras gen.). "Pentzearen beherean (BN-arb)" Gte Erd 139.
- BEHEREKO. De abajo (sdos. prop. y fig.). "Behereko phartia hobea da gainekua beno" VocBN. "Behereko,
qui est du bas, inférieur" Dv. Eta bere jendea igorririk hil zitzan Bethlehem eta haren aldiri guzietan ziraden
haur bi urthetako eta behereko guziak. Lç Mt 2, 16 (Dv bi urthetarik beheitirako). Pierris behereko salán
zegoela. Lç Mc 14, 66 (Dv behereko; Ol beko, Or, IBe be(h)eko; He, TB, Leon beherean, IBk beheran). Nola
arranoa baita hegaldatzen Zerura / eta gero berriz iautsten behereko mortura. EZ Man I 135. Aaron sazerdote
handiaren beztidurak, behereko bazterrean inguru, zituen mingrana pintatuak. Ax 458 (V 298). Beherako
gauzetan iarriak diren arauera iduri dagote orobat dela zerukoez. SP Imit III 58, 6. Iainkoak gorago altxa
zaitzan artean konseillu emaiten derautzut, Filotea, erakusten derautzudan behereko haranean egoiteaz. SP Phil
103. Erregelamendu bera izanen da presuna ezkonduentzat ere, behereko diferentzia xume hauiekin. JesBih 406.
Hitz batez erraiteko, segi eskuara orthografan behereko alfabet hau. MarIl XV. Urrundu ziren hatterik / phentze
beherekotarik. Gy 183. Zertako gorde Yainkoaren arthei lurreko gauzak? Gorakoez artha badu, zertako ez
beherakoez? Hb Egia 42. Behereko zolan mamitsuago eskuara, damurik itsuago; ez ohartua, zenbat etsai dituen
aiher. HU Aurp 215. Itzulipurdika badoazi biak, pirripitaka, behereko errekaraino. Barb Sup 30. "Mozkortuen"
begi-sudur eta ezpañak gorri: behatze zozoa eta beherako ezpaña dilindan, eroria bezala. FIr 192. Lehen estaian
bertze kapera bat, handiagoa hau beherekoak baino. JE Ber 59. Nahiz hegatz hertsi bat badaukan trebeserat
teilatu-inguruak, begiarentzat, nik uste, behereko hegi murritzaren leuntzeko. Ib. 17. Hasten dira guarda-ondo
delakoa, mera eta axuanta, hiruak betan, behereko dupak ateratu beharrez. Lf Murtuts 16.
(Tras adv. de lugar). Urre hura da zeruko zuhurzia hemen behereko gauza guziak oinen azpian aurizkitzen
eta ostikatzen dituena. SP Imit III 32, 2. Lege bakar hartaz ari naiz, jakina, eta ez hemen behereko hala-holako
legeez. MEIG VIII 58.
(Tras gen.). "Beharriaren behereko burua" Urt III 201.
- BEHEREKO ALDE. Parte inferior. v. beheralde. Goiti erakusten derautzula Parabisua idekirik [...] eta
behereko aldetik erakusten derautzula Ifernua zabaldurik. SP Phil 62. L'alteren behereko aldean est suesteko
partetik dire Ocla eta Iocle. INav 97. Itxiki ginduen gure bidea Cypreen behereko aldetik, zeren eta haizeak
kontra baitziren. TB Act 27, 4. Etzuela [zakurrak] behereko aldean hortzik. JE Bur 19.
- BEHEREKOAZ GOITI. "Beherekoaz goiti ezartzea, mettre sens dessus dessous. Syn. azpikoaz goiti, gain" H.
- BEHERERA. Abajo; hacia abajo. Baldin Iainkoaren semea bahaiz, egotzak eure burua beherera. Lç Mt 4, 6
(He hor behera). Ezen nola beherera arbola burdatua / xardangoaz erortzetik baita sustengatua. EZ Man I 117.
Semea, ene ganik hartu ditutzun trabailluek etzaitzatela hauts, eta tribulazioneak etzaitzatela alde guziz
beherera egoitz. SP Imit III 47, 1.
(Tras alativo). Hura dela salbamendu humanoaren egitera Iainko Aitak huna beherera igorri ukhan duen
Enbaxadore handia. Lç Adv ** 5r.
(Tras ablativo). Baldin Iainkoaren Semea bahaiz, egotzak eure burua hemendik beherera. Lç Lc 4, 9 (He,
Or, Ker, IBk, IBe (h)emendik be(h)(e)ra, TB beheiti, Dv hemendik beheiti, Ol beruntz). Loa garhaiturik eror
zedin hirurgarren soillerutik beherera. Lç Act 20, 9.
(Tras gen.). A la parte (del mar) situada debajo de, junto a (una costa). Clauda deitzen den islato baten
beherera iragan genenean, nekez batelaren iabe izan ahal genen. "Ayant passé au dessous d'un petite île". Lç
Act 27, 16 (Dv irla batetara erortzen hari baikinen).
(Tras tema nominal nudo). Gero handik partiturik Zipre beherera io genezan. "La route d'au dessous de
Cypre". Lç Act 27, 4 (TB Ziperen behereko aldetik, Dv Ziproko gerizaz iragan ginen).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
500