Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
kondenatuen ifernura, baiña lurraren barreneko lekhu behera batzuetara. Mat 60. Lurraren barreneko lekhu
beheretara. Ib. 14. Luziferrek desiratu zuen lekhu gorena, / zeñi eman baitzitzaion Ifernu beherena. EZ Man I
91. Lekhua da guztiz handi, luze, gora, behera, / ardiasten hek guztien non baitu zarratzera. Ib. 96. Bai halaber
arboladi behera eta goitiak. Ib. 80. Oraiñ ere kantatzen tu zure koplak Zeruan, / bai eta merezi onez nik behere
Munduan. P. Guillentena in EZ Man I 2. Nafarroa garaian, Nafarroa beherean, Zuberoan, Laphurdin, [...] eta
bertze anhitz lekhutan. Ax 17 (V 8). Zeren gorena ezin dagoke beherenaren gainean permaturik baizen. SP Imit
II 10, 3. Izan arren ilhunbean, / lekhu beher hunetan, / egia da bitartean, / bagaitezke argitan. Arg DevB 31.
Jauna, oihuz egon natzaitzu ene lazerien hondaleze beheretik. Gç 49. Urpean eta itsasoaren hondar beheretan
igerika dabiltzan arrainak. ES 142. Jainkoak gorago altxa zaitzaken arteraiño, konseillatzen darotzut, Philotea,
zaudezen nik erakhusten darotzudan haran behere hortan. He Phil 105. Ezen erorkunde ispiritualek berekiñ
dakharkete ohitza, gu bethi eror-araztekoa debozionera altxatzean giñen baiño estatu hagitz beherago batetara.
Ib. 509. Arima batek Jinkoa duenean bere ontasun bakharzat, konturik egin gabe begiratzen diote mundu beher
huntako izatei. Mih 80. Bethi behar dugu beldurtu lezearen solarik beherenerat aurthigiak izatea. Ib. 8. Mundu
huntan gareino, lur behere huntako gauzek abusatzen eta llilluratzen gaituzte. Lap 412 (V 188). Jainko bezala,
Jauna aurkhitzen dela zeru-gainean eta lur-beherean. "Et in terra deorsum". Arb Igand 153. Lehengo guduharr-esi
gaitzak suntsiturik, eta heien azpiko pezoin beherak lurrez estalirik, dena berdindu eta zelai zabal bat
eginik. Zub 91. Gure azpian, alde batetik, erreka zola beheran, Banka eta Urepeleko bazterretxe xuriak, han
hemenka edatuak. Ib. 102. Zuberoa behereko Berrogaine deritzan urixkako ardandegi batean. Etxde JJ 273.
Nafarroa beherean bizi izan zen harrezkero eta han, Donapaleun, artean Donapalaio zeritzanean, izan zituen
bere karguak. MIH 236.
(En la expr. Frantzia behere, ref. en gral. a la Francia alejada del País Vasco). Cf. Frantzia beheretar (HU
Aurp 197). Frantzia beherean, ez da etxerik egiten priastegirik gabe. Dv Lab 171. Geroztik kasik ez da
predikatu ez duen herri handirik, Frantzia behere huntan bederen: Bordele, Montauban, Tolosa, Perpignan,
Marseille eta bertze gehienak. Zerb Azk 54. Hartu nuen Frantzia beheretik, ezagutzen ez dutan aheztar baten
eskutitza. Xa Odol 291. Frantzia behere hortan, Gard eta Vaucluse departamenduetan bereziki. Herr 12-9-2002,
7. Berriz jin giten Frantzia behere hortarat, Pariseko alderat bereziki. Herr 9-1-2003, 1.
Bajo en cuanto a la latitud. Amerika behereak hartu bide zituen lehenbizikoak, bakar zenbeit bizkitartean
iparrari buruz kokatzera zoazilarik, Ternoako alderat. JE Bur 204. Sinets nezazu, Amerika beherean aski luzaz
egona bainiz. JE Ber 71. Bihurrikaldi izigarrienak Espainia behere hartan gerthatzen direla gehienak, Afrikatik
ez urrun. Zub El Día 16-5-1936. Amerika behereko eskualdunekin. Herr 10-7-1958, 1.
Humilde; bajo, vil. Lebitak ziraden mendreago eta zerbitzu beheragotara deithuak. Lç Decl a) 6r. Othoitz
egiten drauagu eztuán permetitu nahi gure afekzionék gauza behera eta korruptible hautan errorik dagiten. Lç
ABC B 3v. Gogo batez bata berzeagana afekzionatuak zaretelarik: gauza gorák afektatzen eztituzuelarik, baina
beheretara akomodatzen zaretelarik. "Basses". Lç Rom 12, 16 (Dv, Bibl ap(h)al, Ol beko). Zen ederrena, egin
zen itsusienik, bere gogarena gaizkienik. Onhetsiena, gaitzetsienik; eta gorena, beherenik. Ax 139s (V 92).
Itxura egiten dugu nahi dugula azkenik eta mahainaren lekurik beherenean iarri; bainan horrela
gaude mahain burura abantail geiagorekin ikaiteko. SP Phil 206 (He 208 mahaiñaren bazterrean). Iainkoa
benedikatzen dugula bertzeeen gaingoititasunaz, gaudezin humilki gure bide beheragoan. Ib. 188 (He 190
aphalago). Jinkoak zerbaitetara deitzen gütianian baizik ez agertzia; gañelan bizitze nekezü, estali eta behera
bati jarraikitia. Bp II 35. Jautsiko naiz oraino [...] munduan den gauzarik aphalenetara eta beherenera. ES 172.
Amudioak goiti du iaidura, eta eziñ geldi daiteke gauza beheretan. Ch III 5, 3. Eziñ iautz ditezke ni baiño deus
beheragoren maitatzerat. Ib. 58, 5. Bethi eziñ zaudezke kontenplazioneko gradu gora batean, ezen naturaleza
haiñ da gaixtua eta flakatua, non baitezpada behar baituzu iausi beheragorat. Ib. 51, 1. Haren familia edo
egokia Israel guziko beherenetarik zela. Lg I 206. Kristok etzuen diru, ahaideko edo goratasun handirik. Behera
sorthua zen. Hb Egia 79.
De baja situación, pobre. Eta badakit behera izaten, badakit abundant izaten ere. "Abaissé". Lç Phil 4, 12
(He behera; Ker bearrizana).
"Barato, bera" Lcc. "Barata cosa, gauza berea" Ib. "Barato, merke, beera" Lar y Añ. Zer berze oihal taillu
duzu prezio beherezko, moienezko eta gorezko. "De bajo, mediano y alto precio". Volt 250s.
Escaso (de edad). Adin beheretarik / zeure etxetik ilkhi zinen / eskolatzeagatik. EZ Noel 151.
Profundo, que tiene profundidad. Putzua behera da. "Altus". He Io 4, 11 (Lç, LE, TB, EvS, Ir YKBiz 68,
Leon barna; Dv, Ol, Or barren, Kr, IBk, IBe sakon).
(Con reduplicación intens., fig.). Arpegia lurrari josia goihesgo behera-behera baten bihotz-molduretan.
"Dans des sentiments d'une profonde adoration". Birjin 94.
"Accentus acutus, akzentu grabéa, lanóa, behéra" Urt I 73.
- BEHER-BEHEREAN. Intens. de beherean. Untz olio-zale zen goiko estaiean, / Gathu gasna-zale
beherbeherean. Gy 244.
- BEHERE-HAIZE. "Haize hegoa, ou simplement hegoa, egoa, egoia (G, V), vent du Sud. Syn. behere haizea:
vent d'en bas" H. Cf. pekoaize (s.v. BEHEKO).
- BEHERE-ALDE. v. beheralde.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
499