Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
de la terre" H. "(Hb), abaissement, diminution de hauteur" Lh.
beheretasun. "Profondeur" Urt Gram 40. ,
"Faiblesse graduée de la voix" Lh.
"Épuisement, langueur" Lh.
2. Secreto. Ene misterioen sekretuak eta beheratasunak rebelatzen diotzatet. "In multo lumine revelo
mysteria". Arbill III 43, 4.
beheratsu. Humilde. Bardiñakaz beeratsuba, beeragokoakaz bake onekua. Cristiñau-nescatilla 2 (ap.
DRA).
beheratu (SP, Urt III 52, Lar, Añ, Lecl, Dv, H), beiratu (Bera), beratu (V-gip, G-nav; Lcc, Aq 1464, Añ, H s.v.
bea), peratu (AN, BN, S). Ref.: A (beratu, peratu); Etxba Eib (beratu).
Tr. De empleo general, aunque tiende a desaparecer de la literatura septentrional desde mediados del s. XIX.
Al Sur la forma predominante es beeratu, con documentación constante desde Larramendi. Beratu, que
desaparece casi completamente en la 2.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 495
mende.
a mitad del s. XIX, se documenta desde Mendiburu, sobre todo en textos
guipuzcoanos; entre los vizcaínos es escaso y más tardío (Arrese Beitia, Enbeita; hay bératu junto a bee- en
Añibarro). No encontramos ejs. de peratu fuera de los compuestos del tipo oinperatu, etc. (hay sólo un ej. de sdo
incierto en JanEd II 85). En DFrec hay 12 ejs. de beheratu, meridionales.
(Con aux. trans. e intrans.). Bajar, abatir(se), inclinar(se) (sobre); declinar. "Abaxar" Lcc. "Abaisser" SP.
"Cadere" Urt III 444. "Cadunt sydera, izarrak erortzen vel [...] beheratzen dire" Ib. 447. "Abatir a uno, norbait
azpiratzea, lurreratzea, beeratzea" Lar. "Abatirse al suelo" Ib. "Inclinar, encorvando" Ib. "Baxar", "agacharse"
Lar y Añ. "Tumbar, caer rodando" Aq 1464. "Descendre en bas" Dv. "Ez da beherako, il n'ira pas en bas" Ib.
"Abaisser, descendre [...]. Beera zaite, beherera zato, descendez. Urak beratu dire, les eaus sont descendues, ont
baissé" H (s.v. bea). "(Trans.), descendre, baisser, rabaisser, abattre, rabattre" Ib. "Be(e)ra ezazu goregi dagon
argia, descendez la lumière qui est trop haute" Ib. "Burua beratzen du, il baisse la tête" Ib. "Beratu (G-nav),
bajar (las aguas)" A. "Peratu (AN, BN, S), deponer, descender" Ib. "Beratizu kurtiñia, iñok ez gaitiazen ikusi"
Etxba Eib. v. apaldu, beheititu. Cf. azpiratu; cf. ahoz-beheratu.
Ago gurekin: ezen arratsa duk, eta eguna duk beheratu. Lç Lc 24, 29 (He, TB, Dv beheratu; Brunet erori).
Eta hi Capernaum zerurano altxatu izan aizena, ifernurano beheraturen aiz. Ib. 10, 15. Loa garaithurik eror
zedin hirurgarren soillerutik beherera eta hila altxa zezaten. Baina iautsirik Paul behera zedin haren gainera,
eta besarkaturik erran zezan. Lç Act 20, 9s (Dv etzan zitzaioen gainera). Beheraturik sartzen da bigarren
mementoan, / Iesus ere Patriarken libratzera Linboan. EZ Man II 48. Hala zuri zaitzu ene bihotza beheratzen, /
kontenplatzean indarra non baitzaio flakatzen. Ib. 79. Ezen zeruetarik, non egiten baitu bere egoitza, beheratu tu
begiak lurrera. Gç 48. Behera dezazu gure faboretan / Zeruetan duzun ponpa inmortala. Ib. 125. Kain despistatu
zen hagitz eta haren bisaia beheratu zen. 'Concidit vultus eius'. Urt Gen 4, 5 (Dv, Bibl erori). Bethi bere
bihotzak altxatuak zaozkaten ontasun ikhusten, eta fiñatzen ez direnetarat beldurrez ikhusten diren gauzen
amudioak behera zetzan lurreko alderat. Ch I 22, 4. Itzak noiz era onetan, noiz bestean [...]; noiz goratu, noiz
beratu, noiz luzatu, noiz laburtu erakusteko erreglak dirade. Cb EBO 46. Bere baithan altxatzen direnak
beheratuak dire Ifernuko zolaraino. Brtc 217s.
(s. XIX) Gorde zuan Jangoikoak egun bat bera onratzeko [...] ta goiak beratu dira; egun santuak igaro dira
bekatu egunak izatera. Mg CC 192 (CO 289 beetu). Gorputza zainduteko egin dirian erremientak, ez dira
gordeetakuak, ez makurtu ta beeratutekuak arerijuai. Mg PAb 206. Erraz da beeratu, goiartu ta iltea edozein
bizio txar bere asieran. Añ LoraS 106. Pagoak ez zuen beratu ta makurtu nai, ta bai arpegi eman ta jarki aize
gogorrari. VMg 79. Asko etxe funditu ditu jokoak, banitateak, gormandizak; erremusinak eztu egundaino batere
beheratu. Dh 228. Beeratu egijozu umiari iduna gaztetan, ta domau egijozuz saijetsak txikija dan artian. fB Ic I
app. 1. Ez, ez, aita, ni enuzu ezkonduren. / [...] alharguntsak erran zuen. / Alhabaren bihotz-minak / beheratzea
uzten tu aitak. Arch Fab 197. Baña oneek [pekatuak] arindu ta parkaturik egozan legez, [...] beeratu zan pixua
egitada onak egozan alderuntz. Ur MarIl 80. Halako suertez non ene egunak iragan baitire itzalen gisa, zeiñak
zenbatenaz beheratzenago baita iguzkia, hanbatenaz baitire handiagoak. Gç 48. Jesus menditik beeratu zanean.
Lard 395. Moisesek eskuak goronz iduki nai, baña nekatzen zitzaiozkanean, beeratzen zituen. Ib. 76. Bukatu
bada, o Jaungoikoa! / gure erbeste luzea, / beeratu Jauna, zuk gure kontra / jaso dezun ezpatea. AB AmaE 55.
Heltü nintzan Ligira / buneta erori lürrera, / buneta erori lürrera eta / eskurik ezin behera. Balad 80.
(s. XX). Al zan lenena kuratu, / mediku jaunak iztarra jarri, / ezurrak zaizka peratu; / kojorik eta ezer ez
dauka, / aiñ ederki zan sendatu. (Interpr?). JanEd II 85. Begiak jaso zittuan zerurontz eta burua beratu zuan
bere Aitta Zerutarrari eskerrak emanez. Inza Azalp 120. Burua beratu ta pentsamentua Jesusengan jasorik ixilixillik
aitorketa egitera joaten dira. ArgiDL 132. Eta i, Kaparnaum, zeruraño goratuko al aiz? Sulezeraño
beratuko aiz. Ir YKBiz 155. Ortakoz iztarrak estu, / bat bestez gurutzeratu; / alare larri, galtzik ez diten /
ipurdiraiño beratu. Or Eus 372. Eldu zen etxe atarira, Yan Pier-i gurdiko egurrak beheratzen laguntzera. Etxde
JJ 60. Zazpietan zan itsas-aundia. Bederatzietarako, noski, txalupa burni-barraren azpian jartzeko ainbeste
beeratuko zan. Anab Poli 32. Ola mintzo direnak eztute gogoan animaliak goratzea eta bai gizona oien maillara