Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
beheramenduan, ta mende guziak zeruko goratasunean. Dh 179. Harzazu gogoan, ahal badezakezu, haren
beheramenduen, haren pairamenen, haren heriotzearen [...] merezimendu mugarririk gabeak. Ib. 173.
Beheramendu pixka bat, des[o]hore guti bat ezin jasan. Ib. 108. Beheramenduan, hautsia izan da haren
kontrako juiamendua. "In humilitate". Dv Act 8, 33 (Lç beheratze, He beheitimendu, TB aphalguntza).
Beheramendutan ginelakotz orhoitu da gutaz, zeren bethirainokoa baita haren urrikalmendua. "In humilitate
nostra". Dv Ps 135, 23. Janen dun eta ez haiz aseko; hire beheramendua hire erdian izanen dun. "Humiliatio
tua". Dv Mich 6, 14.
- BEHERAMENDUZKO. De humildad; humillante. Hainitzek begitarte egiten derauezate ohorezko gaitzei,
eta nihor gutik egiten du kontu beheramenduzkoez. SP Phil 214 (He 216 humiliagarri eta mendragarri direnak).
Horra bada oraino bertze gaitz beheramenduzko bat. Ib. 215. Egizu beheramenduzko eta humiliagarrizko ahal
bezanbat obrarik. Ib. 458.
beherantza. 1. "Apocamiento de ánimo, beeranza, ertsiera" Lar. "(Hb), abjection, bassesse" Lh.
2. "Berantza, diarrea" Garate 2. a Cont RIEV 1933, 96.
beherantzaldi, berantzaldi. Marea baja. Josetxo urak, berantz-aldian, eroan da sartu eban atxarte estu
baten. Echta Jos 258. Ikusirik berantzaldi andia zala, joan zan arin Josetxori laguntzera arriartetik urteten. Ib.
59. Urdin dago zerua, egoa da mazal, / mendiak urbil daude, zugazpeak itzal, / ura berantzaldian, itsasoa jabal.
"La marea baja". Or Poem 535.
beheranzkarri, berazkarri. Purga, laxante. Ara; kañabera-baltza gura ezpadok, artu egixak oneik lau
pilddubok eta gero berazkarri au ezarri, iñoiz entzun dok zelan. Otx 166. Akats-murtu bat ezarriko dautsazu
gero berazkarritzat. Ib. 164.
beheranzketa, beruzketa (V-gip). "Beruzketan mezatati, beruzketan an eon da, al bajar de oir misa" Iz ArOñ.
beheranzko, berantzako (Añ), berantxeko (V-arr-oroz-ple ap. A), berazko (V, G ap. A; Zam Voc), beronzko
(Lar, Añ, H), beruntzako (Añ), berunzko (Añ), beruzko (V, G ap. A). 1. Diarrea. "Correncia, kakeria,
beronzkoa" Lar. "Desconcierto de vientre", "despeño de vientre" Ib. "Diarrea" Lar y Añ. "Cólica", "disentería",
"seguidillas, cámaras" Añ. v. beherako.
2. berazko (V), beruzko (-tzk- V-gip). Ref.: A (berazko); Etxba Eib (berutzkua). Bajada. "La bajada.
Batzuetan, gorutzkua baño gatxaua berutzkua" Etxba Eib.
beheranzkodun, berantzakodun. Aquejado de diarrea. Berantzakodunari arroz-ura edaten emon bear
ddako. (V-arr). A EY IV 232.
beheranzkotu, beruzkotu. Contraer diarrea. Lapur guztiai nik opa deutsedana da ostuten daben guztia,
urrearen lekuan, zirin biurtu dakioela, eta eurak bere zirindu ta beruzkotu deizala nundik nora dabilzan
ezaututeko zirin lorrotzean. Ezale 1897, 382a.
beheranzti, beronzti (Lar). "Corriente, adj., agua corriente, ur beronztia" Lar.
beheranztu, beronztu. "Correr los ríos, beronztu" Lar.
beherapen (B, L, BN, S; SP, VocBN, Dv, H, Foix ap. Lh), berapen (B; H). Ref.: A; Satr VocP; Izeta BHizt2
(berapen). Tr. Documentado en textos septentrionales y (en menor medida) meridionales. En DFrec hay 3 ejs.
Periodo menguante de la luna. "Illargiaren beherapena, déclin de lune" SP. "Période de la décroissance de la
lune" VocBN. "Beherapeneko egunak, egun hilak, les jours de la décroissance de la lune sont des jours morts"
Dv. "Bardin da ilhargi gorapenean edo beherapenean ereitea" H. "Berapenean gara, nous sommes à la lune
décroissante" Ib. s.v. bea. "(S; Foix), dernier quartier de la lune" Lh. "Cuarto menguante. Ilondo, illondo en
Arruazu" Satr VocP. "Luna menguante. Berapenean erizioak" Izeta BHizt2. Illhargia ahi arteranokoa deitzen
dugu beherapena, zeren illhargia behera doan. EZ Eliç XXVI. Ez holla Usmena, handiki gorapenak soinean
diakarken beherapena. "Le croissant porte le déclin sur les épaules". O Pr 160. Hartakotz ere argizagia bethian
denian, aboro argitzen diela, gorapenian eta beherapenian beno. AR 73. Batian gorapen, bestian beherapen,
hilabetez egiten düzü lürrüngürian zure üngüria, argizagi üngüraria. Chaho AztB 12. Beherapenan behar arno
ganbiatu. Hb Esk 189. Ilhargiaren gorapen eta beherapenak. Hb Egia 2. Haritza ebak daiteke hazil
beherapenean; berantago ere bai, izerdia geldirik dagoeno. Dv Lab 376. Gorapenean ezartzen diren
arroltzetarik oilaskoak ateratzen dira, beerapenean ezarri arroltzetarik oilandak (BN-lab-ciz). A EY I 99s.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
493