Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
158.
(Fig.). Decadencia. Euskal aldizkariek izan ohi dituzte, ilargiaren antzera, beren gorakoak eta beherakoak.
MEIG III 49.
3. beako (AN-araq). "Tirria" Satr VocP.
- BEHERAKO-HEIA. "Sabel-min idorrak" Alth in Lander RIEV 1911, 598.
- BURUTIK BEHERAKO. v. buru.
beheralde (Urt III 275), behere-alde (Hb ap. Lh, Dv, H), beralde. Abajo, parte inferior, parte baja.
"Beherealdeko, qui est de la partie inférieure; beherealderako, qui va vers la partie inférieure; beherealdetikako,
qui vient de la partie inférieure" Dv. "Il est à noter que les basques appellent les régions du nor et du sud: gain et
behere aldea" H s.v. haize. v. behealde. Izarrek, beheralde huntarik ikhusiz baitidurite elgarretarik hurbilago
direla. Prop 1909, 22. Iru anaiak ziran kristau onak eta... bai, eleizkoiak; baño ez gurasoak añan. Beraldera
zijoazen, mallaka mallaka, Jaunaren maitetasunean ta animako gauzai zor zaien arretan. Ag G 19. Tertulianok
dio beralde edo leze nazkagarri, lokaztegi zikin, lurreko zikinkeri guziak iristen dittuena dala su-lezea. Inza
Azalp 115. Behere-aldea harri pikatuz egina du, athea --etxe-aitzinaren erditik ezkerrerat bazter-- ederki lantua.
JE Ber 56.
beheraldi (Dv), beera-aldi, bera-aldi, beraldi. Bajada, descenso, reflujo (sdos. prop. y fig.). "(Par opposition
à goraldi), abaissement" Dv. "Itsasoaren beheraldian, à marée descendante, décrue" Ib. v. beherapen.
Josetxo, itxasoaren beraldietan joaten zan berutz, arriak jaso ta arripeak ikustera. Echta Jos 58s. Etengabeko
beraldi okerrak, sei edo zortzi illabetean, oso aisa txautu zuan Pedro Migelen aberastasuna. Ag G 258s.
Itxasoaren goraldia ta beraldia, noiz edo noiz, illargiaren alako egoerakin batera gertatzen zala ikuskatu bazan.
Zink Crit 36. Soña gel, baña ez gogua, / uberaldi au nondik dator? / Azalez dan bake osua! / Nora narok beraldi
gogor? "¿Hacia dónde me arrastras resaca tenaz?". Laux AB 60. "Baixa"ren osasuna beraz, guztia bearrekoa
zan. Aren biotzak egin eban beera-aldia etzala, gero, auntzaren gaberdiko eztula. Erkiag Arran 87. Gabontzaren
irabaziak anditzen doaz, negutean ibaiak lez. Eroskaiak, noizean bein izaten daben goraldi ala beeraldia, izan
dabe orain bere. Erkiag BatB 137. Gizadiak atzera-aurrera asko izan ditu, bai gora-aldiak eta bai bera-aldiak
ere. Vill Jaink 181. Eta oraindik goraldi-erpiñean, eiagorazko aapaldi bat (14-gna): beraldiaren (anticlímax)
asiera da. Gazt MusIx 67. Au du berarizko Frai Luisek, azalkuntzari dagokionez, bere olertigintza geienean:
goraldi-beraldien igidurako joera. Ib. 68. Halako triste-antxa nabaitzen du bazterretan. [...] Behar bada [...]
kontrabandoak beheraldia duelako egun hauetan. MIH 129. Idazle handiek, Cervantes batek esateko, ez zuten
horrelako txartelen beharrik. Europak, literaturan, beheraldia du. Ib. 130. En DFrec hay 6 ejs. de beheraldi.
beheraldu, beraldu (BeraLzM). "Beraldu (beeratu, beztu), vituperar, degradar, deprimir" BeraLzM. v.
beheratu. Guziok geren etxeko gauzen zaleak gera-ta, gureak goraldu, besteenak al bada beraldu. EEs 1928,
75s.
beheralgarri, beralgarri (BeraLzM). "Vituperable" BeraLzM.
beheramen. "Abajamiento, decrecimiento" Arch ms. (ap. DRA). v. beherapen.
beheramendu (Ht VocGr 324, Lecl, Dv, H, Hb ap. Lh). Humillación, rebajamiento; bajeza, humildad.
"Abaissement" Ht VocGr 324 y Lecl (que da behara-). "Humilitas, humiliation" Dv. "Rabaissement, action de
rabaisser, ravilir" H. "1.º infortune, revers, humiliation; 2.º abjection, abaissement; 3.º diminution de hauteur"
Lh. v. beheitimendu. Tr. Documentado en la tradición septentrional. No se encuentran ejs. posteriores a
Duvoisin. Neure lagunei asko beheramendu eman daroet. EZ Eliç 158. Heretikoen eta gure etsaien
beheramendua ardiats dezazun. Ib. 395s. Beheramendua, gibel-ondoa, arbuioa. Ax (sg. H, pero en Ax no figura
esta palabra). Beheramendua da gure baitan, uste eztugularik, den xipitasuna, aphurkeria eta deusgutitasuna;
ordea humiltasuneko bertutea da gure beheramenduaz dugun egiazko eta borondatezko ezagutza. SP Phil 214.
Hark eztu gaitza baizen, bainan hunek gaitzaz lekora mesprezioa, higoindura, nardamendua eta beheramendua
ere du. Ib. 215. Halako hutsik egin dugunean, behar dugu handik heldu zaikun beheramendua pairatu. Ib. 217.
Othoitzten zaitugu ardiatsteaz guri eta giristiño Prinze gustiei bakea eta osasuna, eta etsaiei beheramendua. Gç
148. Nihor karrikan erorzen denean, harzen duen miñaz landan, izaten ohi da ahalkeria ere: onetsi behar da
beheramendu hori. He Phil 218. Humiltasunak galdetzen du har dezagun bihotz onez handik heldu zaikun
beheramendua. Ib. 219. Etzuen ordean iñoratzen beheramenduak eta laidoak egun batez izan beharko zutela
zure partea. Mih 93. Hartan ikhasten da zer moldez behar den ibilli fortuna edo alde edo kontra denean,
othoitzean eta lanean, ohorietan eta beheramenduetan. Ib. 2. Behar zen, Jinko bati infinituki agrada zakioen
humiltasuna, azken beheramendurat jautsten zenaz geroz gizon egiten zenean. Ib. 30. Humiltasunak begiratuko
zaitu urguilleriari eta gora gan nahiari darraizkon baxesia eta beheramendutarik. Ib. 33. Urthe banaka batzu
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
492