Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Ethorten da ni baino borthitzago dena ene ondoan, zeinen zapatetako hedearen beheititurik ezpainaiz
laxatzeko digne. Lç Mc 1, 7 (He beheititu; TB aphaldu, Dv lurrera jarri, Ol auzpeztu, Or, Ker, IBk, IBe
makurtu). Nola izituak baitziraden, eta beheititzen baitziraden begithartez lurrera. Lç Lc 24, 5. Iausten zen unzi
bat mihise handi bat bezalakorik, laur kantoinetan lothua, beheititzen zela zerutik, eta ethor zedin eneganano. Lç
Act 11, 5. Nahi izatu duzu guztiarekin ere zeure handitasuna beheititurik, geure haragiaren
flakotasunarekin iuntatu. Mat 275. Haur erran eta beheiti ezazu zeure burua lurreraiño, eta berriz berehala
ailtxaturik errazu hunela: [...]. Ib. 310. Han zegoen gurutzean burua beheititurik. Harb 311. Zeren akhabatu
hurran da eguna, beheititu da iguzkia, eta itzala ere luzatuago da arratsaldean. Ax 192 (V 130). Szipionek erran
zerauen bezala, fite berak, eta Erromako hiria ere, beheititu eta erori ziren. Ib. 31 (V 18). Baldin nahi ezpadugu,
behar ezten amorioa gogoan eta bihotzean barrena sar dakigun, zenbait aldiz begiak beheititu eta hertsi behar
ditugula. Ib. 395 (V 257). Ezta sukharrik hain handirik, non pontu batetara iganez gero, ezpaita beheititzen eta
ttipitzen. Ib. 600 (V 386). Hark abantaillatzen baititu humillak eta bere burua handi dadukatenak beheititzen. SP
Imit I 7, 1 (Mst aphaltzen). Zori gaitza bere burua xumeekin gogotik beheititu nahi eztutenentzat. SP Imit III 58,
10 (Mst ümiliatzera). Hainitz moldezko uhinetan bethi igerika dabillala, batean esperanzaz goititurik, bertzean
beldurtasunaz beheititurik. SP Phil 470. Behiti [sic] zaite eta apal Iainkoaren aitzinean. Ib. 34. Ene lephoa eta
buru superbiosa zeha eta beheiti zatzu. Arbill III 50, 24. Laudorio banoek nola haunt ahal dezakete bihotz bat
Jainkoaren aitziñean humiliatua eta beheititua? Ch III 14, 5. Harat ethorri behar da begiak beheititurik,
modestia handi batekin. CatLav 250 (V 127). Santa Elizabeth, zenbat Prinzesa handia baitzen ere, bozten zen
bere burua beheititzeaz. He Phil 180s. Lehen hautatu dut Jainkoaren etxean beheititurik egotea, ezen ez
bekhatoren jauregietan neure gogara izatea (Ps 83, 11). Ib. 221 (Dv aphal izatea). Eman zaite Jainkoaren
presenzian. Beheiti zaite haren ainzinean humilki. Ib. 68. Haren beso guziz puxantaren azpian behe[i]tituak eta
humiliatuak izatea. He Gudu 35. Beititzen dituzte gero beren begiak. Mb OtGai III 33. Orra zertaraño beititu
edo makurtu zen gure ona gatik gure Jangoiko andi maitagarria! Ib. 270s. Beheitituren naiz oraino gehiago:
arbuiaturen dut ene burua: ohore dadukat xehe eta aphal agertzea mundu guziaren begietan. Lg I 302. Jesusek
edan zuen hartarik, eta bere burua beheititzen zuela, erran zuen: "Ene aita, ematen dut ene arima zure
eskutarat". Lg II 281s. Luis sainduak nahiz guphidetsi bere populuaren odola, manatu zioen armadari
beheititzeaz, onez onean, armak. Ib. 413. Éskuak yá juntátzea, yá zabáltzea, yá gorátzea, yá beititzea. LE
BOEanm 837. Larak, noiz eta ere baitu / altxa duen besoa, nahi behititu, / Szipionen ezpatak dio eramaten. Hb
Esk 37. Beetitzen ditu begiak adiemanaz obedienzia. Otag EE 1882c, 480. Lurra anitz tokitan beheititua da.
Iduri du Japonia guzia iretsi behar duela. HU Zez 16. Gure sal-erospenak beheitituz doazila. JE Bur 47. Begi
hek ez othe ditu beheitituko? Barb Sup 94. Kopeta beheititzen dugu, harriturik hainbertze ausartziaz. JE Ber 69.
Abiatzen gira dafailako pusken biltzen. Amaxok bere taulier beheitituaz altzo, nexkek beren jaka laburrez
ohantze, muthikoñoak bere besoez ustei. Ib. 32. Beheititurik gordetzera doan iguzkiak urreztatzen du oraino
zeru-xoko bat. Ib. 52. Haize horri esker, hamargarren ilabetean urak hasi ziren beheititzen, Armeniako mendi
puntak agertzen. Zerb IxtS 14. Pantxok, trixteki burua beheititzen du. Larz Iru 92. Maiz aurkitzen baititugu,
edozein lekutan, kultur hitzak, txantxetan edo erabili direlako, bere esertoki goitarretik beheitituak. MEIG VII
183.
beheititze (Hb ap. Lh). Descenso; rebajamiento, humillación. "Dérivation, affaiblissement, diminution,
descente" Lh. v. beheratze. Baña zein ere andi arrigarria den gure Jangoiko maitagarriaren horduko
beititze, makurtze ta laburtze hau, agitz eta agitz andiagoa da beraren Aldareko beititze, makurtze, biltze,
laburtzea. Mb OtGai III 271. En DFrec hay 3 ejs. más, meridionales.
Beren sorbalden goiti-beheititzeaz eta begien harritze larriaz erakusten daukute beren ez-jakinarekin batean
halako ahalge izi bat. JE Ber 15.
beheitixko. Dim. de beheiti. "Beitixko joan da garrafoi au [='ha dado un buen bajón'] (AN-5vill)" Gte Erd 50.
beeka (R ap. A; Lar, Añ, Dv; beheka Darric ap. DRA), beka (V, G, AN ap. A), meka (H). Cf. bee. 1. Balando.
"Balar, beeka egon, ari" Lar. "(Oveja que) bala, bocado que pierde, ardiak beeka egonik, eztu jaten belarrik" Ib.
"Ardiak beka hasi ziren" Dv s.v. be. "Ardiak be egiten du, beka ari da, la brebis bêle, pousse des bêlements" H.
"Ardi kori beeeka dago mendian (R)" A. Obliga zezan lapurra astera beeka, an guzien alzinean, ardia bekala.
LE-Ir. Gauza ebatsiaren ariora boza eman-arazi balezote ebaszaleei Jangoikoak, zenbat aituko ginduzken
beeka, ta kurrinkas, ta karakas, ta bertze gisas! Ib. Baña negarrez auntzak / omen ziran asi, / arat-onat ibilliz /
beka sasiz-sasi. It Fab 74. Bizar eta adarrak armatuta auntzak, / txuntxurretan beeka zuri eta baltzak. AB AmaE
28. A, ze artaldeak! Zelaiak bete-betean, da mendi egaletan gora ta gora, gaillurretaraiño, bata besteari
bultzaka ta bee-ka danak. Ag AL 41. Artzainak dei ta ardi gaizoa arenganaino / bêka doa. A Ardi 112. Begi
belarriek izkuta itzazue zeron soiñ-egalarekin, arkume beltzak atosten gaitu-ta. --Or beeka ari den orrek? Or Mi
79. Emendik joale-ots, andik be-ka ta ala, / biei berotu die buruan azala. Or Eus 30. Otso-zaunka izua atezirrituan...
/ ardi danak beeka, gose bait-nituan... Lek EunD 31. Artzaiak txistu, ardiak beka, / danak dauz kanta-
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
488