Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
plancher'. Etch 482. Lo-gelan sartzen zeneko, ohean zegoen jadanik, estalgi-petan ezkutaturik. Mde HaurB 62.
Abion bat iragan zen zeruan, abion bat biziki apal. Garbi garbia ageri zen: Circus-Circus! bi hegal petan.
JEtchep 41.
(Tras gen.). Ezpagira defendatzen / behar diaigü galdü, / alano hoien petan / izan behar badügü. Xarlem
1043.
behealde, bealde (V-gip), beialde, behekalde (BN-arb), bekalde (V-gip, AN-5vill). Ref.: Etxba Eib (bealde,
bekalde); Elexp Berg (bealde); Gte Erd 139 y 149. Abajo, parte inferior, parte baja; tierra(s) baja(s) (opuestas
a las montañosas). "Bealdia: parte baja. Variante: bekaldia" Etxba Eib. "Bealdian, geixenak ziran betarrak, en la
parte baja, todos eran conservadores" Ib. "Bekaldia askokin beruagua zan erri artan" Ib. "Behe partea. Bealdian
laiñua eta goialdian euzkixa" Elexp Berg. "Gipuzkeraz egiten den lurraldea: Beterri, Gipuzkoako kostaldea,
Goierri (?)... Ez da oso zehatza" Ib. "Emen ez, ori or bealdian esaten da" Ib. "Bealdeko euskeria eitten zeban
nerekin" Ib. "Goitik bekalderaño ure egin naiz (AN-5vill), me he mojado de pies a cabeza" Gte Erd 149 (AN-
5vill burutik zangotaraño, BN-arb zangotik bururaino, G-azp, AN-gip, B burutik anketaraño, S gaintik behera).
v. BEHEKO ALDE. Tr. Documentado en textos meridionales. Sólo encontramos ejs. con -k- en Altube,
Etxaide y N. Etxaniz.
Ibaiaren bealdeko urak joan ziran beren bidean, eta goialdekoak gelditu ziran mendi baten eran; eta bealde
guzia jarri zan urik gabe. AA I 395. Baldin beren Errietan [Goierrikoetan] sagardoak egiteko asmoa artzen
badute, be-aldean bezala, are gaizkiago irtengo zaiote askoz ere. Izt C 143 (se refiere a la comarca guipuzcoana
del Beterri). Sagar mueta oek, eta beste axal me-dun asko goierrietakoak ez dira aiñ ustelkorrak, nola
bealdekoak. Ib. 144. Zergaitik goialdeko Erri txiki mendi-ondoetakoak askoz lenagokoak diraden, bealdeko Erri
bildu andiak baino. Ib. 143. Beealderontz dagoanari deitzen zaio Txillar edo Zillar-iturri [...]. Bestea dago
goierri-alderontz Erritik irten ta bereala. Ib. 94. Etxetikan kanpora dabillenak, poltsa beti eskuan bear du, eta
ala ere, or be alde orretan, zai zai daude noiz bat artuko, larrutzeko. Apaol 87. Bealdeetan, uri andien erdian
bera, nire uste barik, eta ni mendian, Adalbaldo beti gogoan dotala. Ag AL 113. Uri onen burualdetik, ondo
landuriko soro, baratza ta sagastitxu batzuk agertzen dira [...]; bealdetik, mueta guztiko txalopaz beterikako
ibaia. Ag Kr 18s. Zubi ura iragota, sartu ziran iru nexkak presaren eta errekaren artean zegon belar-soro artan;
joan ziran be aldera. Goñi 26. Lapurrok biraldu ebezan gora, bera ta Josetxo, eurak nai eben lez, [ontziko]
bealdeko zokondoak ikusteko. Echta Jos 138. Alako baten begiratu neban beekaldera eta lur guztia illun-pean
agiri zan. Alt EEs 1912, 246. [Karobiak] burua estali gabe idukitzen du, ta aurretik, be aldean, otea ta egurra
sartzeko zulotxo bat. Ag G 22. Aitzgorri gañetik begiratu ezkero, be aldeko gauza guztiak ume jolasak dirudite.
Ib. 12. Barrutik agertu da Malentxo, eder, lirañ, urre-loraz jantzirik, argi bat eskubian, begiak bealdean,
irribarrez. Ib. 340. Berak ikusten ditu lenbizi, bealdeak lañoz estalirik eta lotan dauden bitartean, eguzkiak
edertzen dituan gallur ermoak. Ib. 150. Inor, battxo ere, ez al zan beealdean, gora oiutegira, begiratu etzuenik.
A Ardi 121. Nonbait ere nere urdailak jarioa bide du ta zurrutatu dedan erdia bealdera isuriz, astunduta ezin
ibili naiz. Ib. 69. Guziak kai ta nasa muturreraño itzuli ziran, andik eleizaren bealdeko ildegira. Eguzk RIEV
1927, 429. Emen beiko au, guzia neke ta lana baño ez da. Emen, beialde ontan, ugiñik garbiena ere, edan-ala
mindu egiten da. Or Mi 124. Tira, tira. Goazen be-aldera, illuna duk eta. Lek EunD 46. Arrantzaleentzat izan
liteken zantzurik oberenetakoa izan oi da [...] olakoetan itxastxoriak erabilli oi duen bealdeko egaldia. TAg Uzt
146. Be-aldera oa, ba; ta maite izan bear ba dun, angoak maite itzan. Zait Sof 175. Ez bakarrik be-aldeko
gizonari, kaletar eta nekazariari begiratuta; baizik baita artzaiari berari begiratuta ere. Munita 128. Mendi
goietako zuaiztietan be-aldeetan baño lenago asten duala euri-lanbroa. Ib. 20. Goialdetan ozkarbi bazegon ere,
be-aldean lanbroa mendi egalari tinka-tinka atxitzen zitzaion. Etxde JJ 12. Guardak beren arakatze lanari
auzoaren behekaldetik eman zioten asiera. Ib. 48. Etxe zuri aundi aiek, errenkada luzean, itsasoari begira [...].
Be-aldean, berriz, portua. Anab Aprika 14. Be-aldietan ez da ikusten / len euki zendun bakia, / mendi goietan
ixillik dago / artzaiñen txistu alaia. BEnb NereA 131. Goi ta be aldetik gure lurra miazkatzen duen itsasoa. Ibiñ
Virgil 85. Etxearen be-alde erdia, artegiak artzen zuan. NEtx LBB 94. Bealdeko euskeria eitten zaban nerekin
egon dan mutillak. Elexp Berg. Eztakitt nungua dan baiña hor bealdekua izan biha dau berbetiagaittik. Ib.
Gerla-aurretik, artikuluen behe-aldean izengoitia edo izenordea ipintzeko ohidura arras hedaturik zegoen. MIH
216.
(Referido al ano). Sartu eban kandelea eztarrijan eta gero, politto politto, osapillak be-aldetik ezarten asi
zan. "Per disotto". Otx 166.
(Referido a los órganos sexuales). "Nik lanik gehiena jaietan egiten diat, eta guzti guztia behealdearekin
egiten diat (G-azp)" HErot 96.
behealdetxo, bealdetxu. Dim. de behealde. Aldatza bera asi ziran. Be-aldetxuko zabale batera eldueran
[...] bide zior bat aurkittu eben. "Nel calare al piano giunsero suso un sentiero". Otx 105.
behebarru. v. bebarru.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
483