Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
ezagutu nai zizun, eta ezaguera orren bidez garaiagoetara iritxi: betik gora ioten baitzuen Sokratek. Zait Plat
114. Aren oinetakoen borontzea alde iaurti omen zuen Etna sumendiak behetik gora. Ib. 77. Lenbizi ikusi genuan
[...] putzu handia. Bi gizon beltz zebiltzan ur-karraio beetik gora. Anab Aprika 47. Mendi-soro batean arbijorran
zebillen gizon bat. Eta kazaari batzuk beetik gora bota zituzten txakurrak. And AUzta 57. Beste
erresumetan, [...] gaizen prezioak, ziuntaz peti gora joan direla. Herr 4-1-1962, 3. Oñak oso okerrak zituan [...].
Botak ere bereala muturrak okertuta beetikan gora begira. Salav 70. Lau sailetan banatzen dira hizkuntza
horren hitzak, eta sailok ez dira nahi eta ez behetik gora nahiz gotik behera hartu behar: etxekoak, sinojaponesak,
onomatopeia, hitz adierazkorra, arrotzak. MEIG VII 176.
(Fig.). Completamente. Arakatu eben etxia betik-gora kontuz-kontuz, eta ez eben ezer idoro. Kk Ab II 87.
Boca arriba, con lo de abajo arriba. Urra bear diote barrena. Potxolo, / aiztoa bêtik gora dula ari da goxo.
"Con la cuchilla vuelta filo arriba". Or Eus 137.
- BEHETIK GORAINO. De abajo hasta arriba. Ba zituan gitxienez bost jagimailla edo pisu, beetik goiraiño.
Erkiag BatB 10.
- BEHETIK GORAKO. Ascendente, que va de abajo arriba. Jarten dira mutill, gizon, neskatilla edo
emakumiak beetik gorako katee modu bat eginda. JJMg BasEsc 118. Tipi tapa, tipi tapa igon zituen betik gorako
maillak. Ag AL 45. Amezketako kalea ezta, lurbirako beste guztien antzera, zearra, atzetik aurrerakoa; zuta,
beetik gorakoa da. A Ardi 131s.
- BEHETIKO, PETIKO (H). "(H) inférieur. Petikoak maithatu, aimer ses inférieurs" Lh.
(Tras gen). Hañ txipi eta ororen petiko erakutsazü zure büria, nun oro zure gañetik ebil ahal ditian eta,
kharriketako lohia bezala, huñ petan erabil zitzen. Mst III 13, 3 (Ip aphal). Eztie ezpiritiaren libertatia
jardietsiren, Jinkuaren amurekatik, bihotz osoz besteren petiko izatez kontent ezpadira. Mst I 9, 1 (Ip besteren
pian). Bakian ere ezin lüzaz egoiten da, txipienik eta beste ororen petiko izatera iseiatzen eztena. Ib. 17, 2 (v.
tbn. Ip ib.).
(Tras instr.). Badira zenbait txoriburu uste dutenak ezik, Tolosaz beetiko Erri, sagardo anitz orain egiten
dituztenak idurikatzen asi dirala Goierritarrak. Izt C 143. Nundikoa degu Leaburuarrok zurrutero-gaitzizena?
Elizaz beetikoa, zuenganikakoa. A Ardi 36.
(Tras tema nominal nudo). Sorginak bezala itzaltzen dira giza-irudimenetik Europar folklore guzietan
aurkitzen ditugun gizagaindi edo petiko izakiak. Mde Pr 310. Ektoplasma ekaiak gorri-petiko leinuruak
geldiarazten dituela. 'Rayos infrarrojos'. Ib. 332 (cf. gorri-peko en MIH 188). Freudek, ordea, giza-gogoak beste
alde bat daukala irakatsi digu, berjakintza petikoa. Ib. 347.
- BEHETIK SALDU, PETIK SALDU. "Petik saltzea, trahir en dessous" H.
- BEHETITXIK. "Betitxik, lo mismo que betik, desde abajo, de abajo. Betitxik dabill gaur Goimendiko gizona"
Etxba Eib.
- GAIN BEHERA. v. gain.
- GOI ETA BEHE, GOIAN BEHEAN, GOITIK BEHERA. v. goi.
- PEAZ GAINKATU, PIAZGAINKATU. "Vautrer, [...] orain abere batentzat ihauzkatü, ihalozkatü genioke,
baita jendengatik irailzkatü, piazgainkatü" Peillen in VocS. Cf. pilagainkatu.
- PEAZ GORA (piaz gora S). Patas arriba. "Kanbera piaz gora da (S)" Gte Erd 302. "Karreta piaz gora eman
(S)" Ib. 9. Cf. pilazgain. Hortxeko jauregi hori eskubatez hartürik / mementüan izar nirok piazgora ützülirik.
Abraham (ap. DRA).
- PEAZ GORATU (piazgoratu S ap. Lh). "Mettre sens dessus-dessous" Lh (que cita Eskual 1372). Cf.
pialazgoratu. Bat balin bada, petik eta agerian bethi ari dena harri guziaren piazgoratzen. Eskual 14-2-1908
(ap. DRA).
- PE-GAINEKA. '(S), sens dessous-dessous" Lh.
- PE-GAINEKATU. "(S) 1.º renverser; 2.º forniquer (triv[ial])" Lh.
- PEKOZ GAIN. Patas arriba (fig.). Hiri guzia pekoz gain itzuli zuen bere predikuen eta berthuten indarraz.
Laph 198s.
- PEKOZ GOITI. Lo de abajo arriba; (fig.) patas arriba, en desorden. Nola dire orai bet-betan ixildu? Edo
hobeki erran dezadan, nola zeie ahoan mihia itzuli pekoz goiti? HU Zez 114. Han Sokratek ez zuena hiltzea
onhartzen Athenaiko lege zaharreri desobeditu ez nahiz? Eta horra orai nun pekoz goiti ezarri nahi dituen. Lf in
Zait Plat XVIII.
- PEKOZ GORA (BN-ciz ), BEHEKOZ GORA. Patas arriba, en desorden, revuelto, subvertido. "Etxea pekoz
gora eman zuen (BN-ciz)" Gte Erd 9. Urren zan otzara bat bekoz gora ipini. A Ezale 1897, 52b. Nik
harentzat pekoz gora ditut oro ezarriko. Iratz 36. Munduan pekoz gora dire gauzak oro. / Jadanik gauz orotaz
naiz dudatzen ari. Ib. 37.
- PETAN. (Tras tema nominal nudo). Debajo de. v. BEHEAN. Amatikatü behar dügüia Jinkoaren khexüeria?
Bai [...], Jinkoaren maniak ostiko petan erabilten. Bp II 60. Zelüko zühürtzia, lürreko gaizak oro huñ petan
ezarten dütiana. Mst III 32, 3 (Ip hoin petan). Ezi bekhatü mortal bakhoitz bateki komünia bazeneza, sakrilejio
orotako handiena egin zireno, [...] Jesus-Kristen huin petan ezartia. UskLiB 94s. Jinkua zelin bada / zü elizan
bezala, / lekhü haitatüz ezarteko khargü dienen gora, / gü taula petan girate, jende gradoz aphala! "Sous le
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
482