Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
iguzkiari hedoipetik behatzen diogu, hunela ilhun denean behatzen diogu eta ez argi denean. Harb 229. Berriz
erosi Iesü Kristen odolaren balioaz bekatiaren eta deebriaren manü petik. FPrS 12. Deabrupetik nauk batzuetan
/ Ene furian altxatzen; / Bertzean suaren erdian / Buruz behera hondatzen. Gç 178. Onets biotzetik bekatu petik
atera zaitzan. Lar STomas 2. Eman zion Jangoikoak Moises oni Faraon-petik israeldarrak ateratzeko bidea. Mb
IArg I 119. Jainkoak noizbait aterako zituala gizon-emakume guziak bekatu-petik eta Infernuko etsaiaren
atzaparretatik. Ub 24. Jalki St Jacques xuriz bestitürik eta m[intz]a triate petik. 'Au bas de la scène'. Xarlem
1171. Ah! has bitez aterarik su-petik, / Zutaz, Jauna, zeruan gozatzen. Monho 128. Irten zuen sasipetik otsoak.
VMg 67. Jeinkoak jinerazi banundu lurrerat / hauts-petik / gazteina idokizale, gazteiner / eman niok joku eder.
Arch Fab 223. Aspaldian bortxatuak / amodiuaren aldetik, / anderiak galduik baitu / bi lumaño hegalpetik.
Bordel 93. Hedoipetik horra non aditzen duen, / Boz bat hunela derrona. Gy 132. Idumearrak eta Siriarrak asi
zitzaiozkan zirikatzen eta bere agindu-petik irten naiez. Lard 215. Pauso bat ezin eman / gurutze-petikan, /
Jesusen enpeñuak / ziran gugatikan. Xe 357. Herriko semerik zerenak oro alde zituelarik notari horrek... halerehalere
oraino mahain-petik edo nolazpeit nausitu baitzen Tissier! HU Aurp 129. Gizon gaizoek athorra dute
gerrian xamar petik ageri. Arb Igand 42. Andra Mariaren makopetik irago bear ebanean. A BeinB 89. Zeuri
atzo amantalpetik kalean jausi jatzun bonbillekoagaz. Ag Kr 68. Tenentzi bazterretxekoren atepetik barrura
sartu eben paper bat arañegun gabean. Echta Jos 235. Azaldu zanian alki petik, arpegi guziya zeukan autsez
betia eta sugurra beztua. Iraola 67. Ankapetik pasauko geunkez abespatzak eta erespatzak guztijak. Kk Ab II
125. Kapa-petikan atera digu / urka añako ezpata. Tx B 171. Eleizearen magalpetik aurrez urrundu dira. Eguzk
GizAuz 156. Zeru-petik. Iratz 53. Mayik jakin oi zun gutxi-gora-bera Maule goitik edo behetik zebillen bere
anaia, Zuberoatik nekez ateratzen baitzan. Etxde JJ 276. Kukubeltxu atara amantalpetik txilibitua-ta, iñoizko
soñurik gozoenak joten asi zan. Bilbao IpuiB 156. Sudurra izugarria, begiak arrautze pare baten antzekoak, ile
gorriak txapel petik iheska. Osk Kurl 184. Zaldien lepo lurrun-iarioak txalmapetik lasatzeko. Ibiñ Virgil 93.
Beste erran zahar batek dio: [...] "Gizona Gizon, saski-petik ere!". Ardoy SFran 24. Ahal duenak sasi-petikan /
landare onak bil bitza. Xa EzinB 57. Alabearra nere oiñetan belauniko / txapelapetik nere buruak / aukera oro
eskuko. Berron Kijote 27.
- BEHETIK HASI ETA ...-RA(INO). Empezando de abajo a. Ezin artu ditezke [ordenak] guziak batetan,
ezpada banaka ta bata bestearen ondoren, beetik asi eta gorena dagoan Sazerdoziora igotzen dala. Ub 218. Asi
beetik eta goraiño, teillatua ia amaitubarri eukan etxea, su ta gar, lau ormak ez besteak, [...] erre ta kixkali egin
ei eutsazan Jon arotzari. Erkiag Arran 157. Erria bideko beetik asi ta plazaraño igotzen da. Anab Poli 122.
Beetik asi ta gora, / begitu ormari. Gand Elorri 56.
- BEHETIK ATXIKI, PETIK ATXIKI. "Petik atxiki [...], tenir en esclavage" Lh.
- BEHETIK EDUKI, PETIK EDUKI. "Petik eduki, tenir en esclavage" Lh.
- BEHETIK GAINERA, PETIK GAINERA. De abajo arriba. Gora behera, petik gaiñera, esküin ta ezker,
aitzina ta gibelerat. Egiat 232.
- BEHETIK GOITI, PETIK GOITI. De abajo arriba. "Betik [sic] goiti [behatu] (BN-arb)" Gte Erd 237. Gero
abiatu gira petik goiti Tolitoro erregearen egoitzako alderat. Prop 1884, 135. Banoa leihora: zeru edo lur,
gainetik beheiti edo petik goiti, nonbeitik zerbeit burura dakikedanez. HU Zez 202. Leihoak gora bezain zabal,
tenteño batzuez petik goiti zatituak, eta gain-alderat ahoa xorrotx. JE Ber 21. Kurutzearen seinalea petik goiti
eta eskuinetik ezkerrerat eginez. Lf Murtuts 5. Izanikan ere Donianetik Iruñerat "petik goiti", ustekeria dugu
ordutik harat "gain beheiti" bezala bilakatu zela bide hori. "Le chemin "montât" de Saint-Jean à Pampelune".
Ardoy SFran 38.
- BEHETIK GORA (Dv (V); betik gora Dv (G); betik goiera H; petigora S ap. Gte Erd 9). De abajo arriba.
"Betik gora (G), beetik gora (V), de bas en haut" Dv. "Betik goiera, de bas en haut; goitik bera, de haut en bas"
H.
Bethi arrota bezala petik gora ta gora behera doana bezala, bethi ber gaiza erakhusten diana. Egiat 166.
Urrengo urtean zebillela Enadea ibai batean goitik beera ta beetik gora egaa. VMg 25. Nola ara leoia / joan ez
zitekean, / kokorika jarririk / aitzaren oñean, / asten da betik gora / akerrari deitzen. It Fab 146s. Gaña idortzen
dijoan bezala dijoa ere ura betik gora. It Dial 44 (Ur beetik gora, Ip petik gora; Dv azpitik gora). Petigora
badua haatik [Erramuspe bersularia]; geruago hobiago izanen da. Eskual 23-7-1909 (ap. DRA). Betik gora
prakak jazten dituanik iñon bada, betor. Ag G 105. Bide bat ikusi omen zuen, kaletik mendirakoa. Zearka ibili
gabe zuzen-zuzen joaten omen dira be[e]tik gora. A Ardi 39. Betikan gora ori laisterka / dago kupira gabia, /
geiago ere estutuko ditu / orrena etortzen badia. EusJok 170. Zimino batzu bezala badabiltza satanak, gainbehera,
petik gora, zirrizt eta zirrizt. Ox 50. Arkitu zen berak zakien etxola baten azpian; erreka utzi eta eman
zen petikora, ilunbetan eta biderik gabe, ordu erdi batez edo urbildu zen etxolara. FIr 149. Etzuen maldarik igan
nahi izan. Ez petik gora, bainan gain behiti sartu zen uholde bat bezala. Zub 126. Orma onek, betik gora gizon
baten neurria izango du. Alz Ram 95. Zubi zahar beregizkoaren muthurretik etxe xuriño batzu, eslaian,
harrapatzera bezala badoazkio petik gora. JE Ber 9. Begira, bêtik gora, / berriz txolarrea. / Keñuka begiak, /
irentsi du, gerora / luzatzeko, alea. Ldi BB 70. Burua jaso gabe bere ugazamaren arpegia betik gora begiratzen
du, aren begitan errukia billatu nairik. Etxde AlosT 28. Sua erioen eguzkitan egozan arriei. Lurrunak igoten
eban beetik gora. Erkiag Arran 161. Betikan gora ezin diteke askoz ariñago korri. Basarri 93. Bere burua
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
481