Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Zer 70.
- BEHERENGO, BEHERANEKO. (El) más bajo, (el) inferior. "Berengoa, cosa que está abajo y es ínfima" IC
446r. v. BEHENEKO. Esan daigun bada, estadu guztietati beerengua dala ezkondubena Jaungoikua
serbiduteko. fB Ic III 326. Beerengo mailati asita, astiro ta pausuka, ondo pensauta ta ondo prestauta eldu dedin
ordia bateti bestera, ta andi goragokora. Ib. 283. Arteraño etziekien uztar-idi batekin soroko lanak egiten baizik;
arteraño, berak aitortzen zuen bezala, aren etxea tribu guzian beeranekoa zan. Lard 156. Arduragabekerian
berengo ondarretaraño erori zan. Ag G 298. Bere ikaste-atalak (asignaturak) ondo atara ebazan, baña ez
goirengo mallan, batxillerrian lez, berengo mallan baño. Kk Ab I 109. Mutiko bat, koba-aldian ardi-zain
ebillala jezarri zan kobearen berengo zulo-aurretxuan. Kk Ab II 97. Munduan dan guztia, gaikia ei da,
berengotik asi ta gorengoraño. Eguzk GizAuz 47. Beobiden, iru etzaguntze: goirengoa, erdikoa eta berengoa.
Akes Ipiña 18. Gaur arte iraun izan dute beren antziña-kutsu arrigarrian eta alde askotatik gizatasunaren
beerengo maillan aurkitzen direla ezin uka diteke. Vill Jaink 20.
On Luis Gorengo eta Andres Berengo, Kafean. AB AmaE 258 (tít.).
- BEHERENGOKO. "Gorengoko iladea ta berengokoa (V-arr)" Gte Erd 139.
- BEHETIK (betik V, G; Lar, Añ, H; petik AN, S, R; Gèze; peetik V-gip). Ref.: A (betik, petik); Iz ArOñ
(gáiñetik). De abajo, de debajo; por abajo, por debajo. "Debaxo, bean, betik" Lar. "De debaxo, betik, petik" Añ.
"Pian, piala, petik, sous, de sous" Gèze 31."Betik, d'en bas, de dessous" H. "Betik (V, G), desde abajo" A. "Petik
igan düzü (S), ha subido de abajo" Ib. "Gáiñetik eta péetik, por encima y por debajo" Iz ArOñ. Cf. CompG 35v:
"Betica es voz Cantabra y significa tierra baja".
Esaiok begira ditzala hirekin batean, naiz aurkez, naiz atzez, goitik, betik, zearka edo zuzenka. Lar DT CCIV.
"Agur, adiskidea", / dio betik deitzen. It Fab 67. Eskia igaran behar zaio gañetik, petik eta saihetsetarik. Ip Dial
89 (It, Ur y Dv azpitik). Aztal eta behatza kanpoan bethi, / ziloa petik: / zangoak erretzeko perilik eztik. "La
semelle est trouée". ChantP 94. Bi dira goitikan / beste bi betikan / kantuzko platikan. Ud 74 (v. tbn. AzpPr 80).
Ura sartu da lodi / goitik eta betik. JanEd I 82. Goitik eta betik, aurretik eta atzetik, gabaz da egunaz, nire
geziaren bildur izan leiteke. Ag AL 40. Baña bildurtia izan, eta beetik ikusten atrebittu ez, goraxegotik ere ez,
[...] ta tellatura joan omen zan. Urruz Zer 143. Amarrak elizan jotzen eta beetik ojuka bera. A Ardi 25. Ez al
duzute iñoiz ikusi Vantur gañean, an baitu bere aulkia? Beitik begira, ta laño zuria dirudi, baño ikusi orduko,
artaldea bil ezazute. 'D'en bas'. Or Mi 75. Pilddubak gottik arindduko aue ta kandeleak, barriz, betik. Otx 166.
Bêtik dakusgun urdiña zeru- / -azpia baizik ezpaita. Ldi BB 20. Goitik okillak zula-adarra da, / beetik aizkoraren
lana. Or Eus 81. Begiratu aurretik, ikusi atzetik, betik eta goitik, eta, bai, aixe bera zan izan be. Bilbao IpuiB 25.
Parean jarri ziranean biek alkar ikusi zuten: batek beetik, besteak goitik. Anab Poli 35. --Auntzak zortzi ortz
zituk. --Goitik ala beetik zituk, ba? And AUzta 68. Eta orduan agertu ziran erriko lagunak kaleak betean, goitik
eta beetik, iparraldetik eta egoetik. Erkiag BatB 10. Istillu aundia entzungo da, batzuek goitik eta besteak betik
diotela. NEtx LBB 185. Ez gerade jardungo / oiek bezin zuzen, / ia asten zaizkigun / betik erantzuten. Uzt LEG II
133. Arrunt dügü allo handia / petik jiten ezagütü. Casve SGrazi 130. Bultzada, eragina, erasoa behetik etorri
da, behetik dator eta behetik etorriko da, gero ere. MEIG IX 33.
Onetan, Allik bê samarretik, / bote okerra arturik doi, / Aldatzek gutxiz ez du gelditu. Or Eus 420.
(Tras instr.). "Pea, en dial. soul. peut exprimer 'hormis, excepté'" H, que cita el ej. de O. Hal' ere zugana
jiteti / urrunak, ez belzuriak / enendezak' ez Iainkoaz peti / begira mundu guziak. 'Excepté Dieu'. O Po (ed.
Michel) 247. Eldu ziran bakoitza bere aldetik Ibai batera ura edateko asmoz. Otsoa asi zan edaten goiko aldetik
ta Bildotsa uraz beetik. VMg 1. --Zenbaten zorra dukezu? [...] --Ah! yauna, bihotz ona duzu; mila luisez petik
oro arrima netzake. Hb Egia 21. Erregebidea ere bear degula, kaleak ere elizaz goitik eta beetik. A Ardi 40.
Italianuak ez omen zuben / lege onian jokatzen, / gerriz betik omen zizkiyon / golpe gaiztuak tiratzen. EusJok II
144. Etxoat munduan parkatuko, erregez beetik "Manténgaos Dios" esaten deustan iñori. "Del Rey abajo". Or
Tormes 93. "Ogeiez bêtik": au, entzuten dan / aize-burrunba aundiena... "A que sí en menos de veinte". Or Eus
390. Ietxi nintzan nitaz beetik, ikusmiñez, eta beerago zegon. [...] Neregana itzulirik, nigan arkitu nun. Or QA
179. Etxahunia, Malta ibarraren goi aldetik, beronen kaxko-kaxkoan dago [...]; Etxegoihenia berriz, ibarrez
behetik. Etxde JJ 9.
PETIK. (Tras gen.). Munduian ezta gauzarik hain eder ez plazentik / nola emaztia gizonaren petik
buluzkorririk. 'Sous l'homme'. E 127. Azen peti zopak iaintu. "Il a mangé la soupe par dessous le chou qui la
couvrait". O Pr 43 (v. tbn. Saug 4). Bena batheiüzko Sakramentiak libratü nizü lekhü saintü huntan esklabaje
krüdel horren petik. UskLiB 102. Haxe gaitz hunen petik nola ilkhi, nola berriz gainera igan naiteke? Dv LEd
64. Bethi sudurraren petik iragaiten zitzaion auzoko Agustinen gerruntzearen aphaintzera joaiteko. Barb Sup 37.
Bertzalde badut asko / haren heinekorik: / kasko berdin gogorra / bonetaren petik, / zango ttipi berdina, / bideko
ernerik. Etcham 71. Nigarrez nigar doatzi oro ez baitakite nun bila / atsekabeen ilunben petik zinezko bozkarioa.
Iratz 72.
PETIK (V-arr, G-azp, AN-gip; Lar, Añ, H). (Tras tema nominal nudo). "Debaxo de la mesa, del mar,
maipetik, itsaspetik" Lar. "(De) debaxo: (c.) betik, petik; v.g. zeru petik, maipetik" Añ. "Zango petik, par dessous
la jambe" H. "Makurtua pasau naiz bentana petik (V-arr), ...irago naiz leon azpitik o leopetik (AN-gip), leiopetik
(G-azp)" Ib. 49. O eternal baleatik Ioanaz atheratua, / eta Iesus uhin-petik altxatua. EZ Man II 151. Hunela
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
480