Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Atalak 59.
(Tras adv. de lugar). Arpetarrak uts egin digute gaur. Geienak, aberri-miñak ukituta, aldegiñak dira, or
beeruntz. Ldi IL 23.
b) (Uso sust.). "Belaunetik berutzak indar bagarik daukadaz, tengo sin fuerza las extremidades inferiores (V-m)"
A EY III 288.
- BEHERANTZAGO. "(Más) acia arriba, acia baxo, goronzago, beronzago" Lar.
- BEHERANTZEAN. "Antzian, sufijo adverbial que denota dirección. Gorantzian, berantzian, alborantzian,
ezkerrerantzian, aurrerantzian" Etxba Eib. Cf. Ond Bac 91: "Berantz (sust.), bajada, cuesta abajo". Uste ez
eban baten, arrapau eban gorazko erresaka aserre batek eta goikoz-bera ta azpikoz-ganera erabili ta gero,
berantzean sartu eban atxarte baten. Echta Jos 59. Gorantza yoiala berantzean artzeako asmoz, Birduxinen
karga orri bet einde, badoa Belakondora auntzek ekarten. Akes Ipiña 32.
- BEHERANTZEGI. "(Demasiadamente) hacia baxo, arriba [...] beronzegi, goronzegi" Lar. - BEHERANTZ
EGIN. Bajar, ir hacia abajo. "Beera egin du prezioak (G-azp), berantza in du prezioak (V-arr)" Gte Erd 101.
- BEHERANZKO. De hacia abajo. Cf. beheranzko. Asabatzat eta ondorengotzat, nortzuk dozuz
gorantzakuak eta berantzakuak? Otx 12. Naiko neketsua zan, belaun-dardara sortzen baitu beerantzako ibilliak.
TAg Uzt 96.
(Tras instr.). Tolosaz beerontzeko Erri eta itsasbazterrekoetan sagarra ta matsa biltzen dala ioriago,
goierrietan baino. Izt C 137.
- BEHERANZKO-ALDI (bera- V ap. A). "Turno de bajada" A.- BEHERANZKOAN. Al bajar. Cf.
beheranzko. Zaparradea, zaratea ta estularria, beerazkoan izaten zan. Orduan pedalai apurtxu bat eragitea
naikoa izaten zan izan, aldazbeeran abiadea beingoan artzeko. Erkiag BatB 72s.
- BEHERAT. Hacia abajo. Baña Jesus kurturik beerát, zego eskribitzen erias lurreán. "Inclinans se deorsum".
LE Io 8, 6 (Lç beheiti).
- BEHERATSUAGO. Un poco más abajo. Onen basetxia eun kana edo alakon bat beratsuago dago. Kk Ab II
86. Irureun metro beratsuago. Etxde JJ 260.
- BEHERATXOAGO. Algo más abajo. Mendielako olatu batek jaso eban atx andi baten bizkarra baño
beratxoagoraño, ta atzeneko egiñalaz igoeban zerbait gorago bizkarrerarte. Echta Jos 340. Goikaldean Liburu
Santuetako esanen bat jarri diteke. [...] Gero beratxoago, zer gertaera edo jai dan izendatu zenezakete. NEtx
Nola 37. Praka nabar batzuk, belaunak baiño beeratxuago, zankabea estalduaz. Erkiag BatB 42.
(Tras ablativo). Hegiaphaliatik beratxuago, zelaigune batean biak alkartzen ziran. Etxde JJ 146.
- BEHERAXEAGO (beheraxigo S ap. Lrq). Un poco más abajo. "Un peu plus bas (avec mouv. vers) (c.)" Lrq.
Beste onelako bat arkitzen da arrikada bateko bidastian beeraxeago . Izt C 96. Tolosa baño beraxiago
omen dago Ama Birjiña Erremediokoaren ermita. Sor Bar 43. Lephoko bottoina zilharrezkoa zuen eta
beheraxago paparoan zuena hexur xurizkoa. Elzb PAd 6. Ez gintzazke, beheraxago aipatzen dugun andre
auzapez zorrotz harek bezala, ostatu guziak legeaz hets-araz. HU Zez 28. Beheraxago, datxizkon osto
alderdiaren zolan, emaiten dugu, frantsesez behin, gero españolez, zer duten erran nahi. JE Bur 5. Arburolan ez
al dezute Galitzia ta beraxeago Malako iturria? A Ardi 38. Espalda bat bertzea baino beheraxago. Ox 196. Ala
izan ezpazen, beeraxago etsaiak zauden bideraño etzen geldituko eta eken eskuetan Jainkoak daki nolako eriotza
luken. FIr 146. Artzainak erraiten diote, hantxet, beheraxago jautsi eta, ikusiko dutela jauregi eder bat. Barb Leg
130. Tellatutik ke adats ugaria zeriola agiri zan beeraxeago Aitzarteko artzaiaren ardiborda. TAg Uzt 86. Goisamar
argi-mutil bat piztuta dago kantoian. Beratxeago, leio bat du etxeak. NEtx Antz 101. Montmartreko
mazelan bazen kaperatto bat (oraiko "Sacré-Coeur" famatua baino beheraxago [...]). Ardoy SFran 113. Gero
sendimenduz aldatu banintzan ere, beheraxago ezarriko ditudan bi pertsuek erakusten duten bezala. Xa Odol 27.
(Tras ablativo). Piarresek hartu zuen [baso] bat eskuineko eskuaz eta egorri sudurretik beheraxago, begien
hesteko behar den denboran. Elzb PAd 33. Moro-beltx baten soin txarra belhaunetaraino heltzen ez zitzaiola,
besoak sorbaldetarik beheraxago doi doia kukutuak. Barb Sup VII. Zumarragatik beraxiago, / Ormaiztegitik
urrian, / Andua deitzen zaion tokiyan, / Santa Luziko aurrian. Tx B II 120. Loiolatik beheraxago, bospasei
orenen bidetan, Oñateko herri ederretik askitto hurbil. JE Ber 59.
(Tras instr.). Atxiki oihala eskuen gainean, kokotsaz beheraxago. CatJauf 116.
- BEHERAXEAGOKO. De un poco más abajo. Ez liguke batere kalterik egingo, nere ustez, lehen
filosofiaren gailur agorrak pixka batez utziko bagenitu, beheraxeagoko lurrak [...] zertxobait lantzeko. MIH 89s.
- BEHERAZ GOITI. "(Hb), à l'envers" Lh.
- BEHEREGI. "(Demasiadamente) abaxo" Lar. Nere Jauna ta Jainkoa, arren egidazu grazia, munduko
atsegiñetan ta atsekabeetan falta eztezadan, ez aietan goregi, ez oietan beeregi egin nadin. Lar STomas 1. Igoten
duenak goregi jo bearko du beregi. VMg 40.
Ebandelioak hitz guti du, eta hek xuxenak. Berezia da, ukigarria, beheregi yausten ez dena nihoiz. Hb Egia 84.
- BEHEREN. "Infimo, beena, beerena" Lar, Añ. Dinogu bere zerubetan zagozana, ezaguturik berba egiten
guazan Jaunaren anditasun pare bagia, eldu gaitezan humiltasunik beeren edo andijenagaz. Astar II 253. Bata
goren gorena, bestia beeren beerena eta irugarrena onen bijoen erdikua. Ib. 168. Bide zabal eder bat; baiño
ollo ezurrez eta lapiko zar apurtuz betea, guzia aldaz beera, eta an beerenian lañua, kia ta suzko itxasua. Urruz
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
479