Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BEHERAGOKO (Ht VocGr 374, Añ, Dv). De más abajo; inferior. Inferior. "Inférieur" Ht VocGr 374 y Dv.
"Ínfimo" Añ. "Bera baino beherago[ko] aintzindariak gaizki erabiltzen ditu" Dv. Beti izan da Erromako Aita
Santua; beti Sazerdote nausietako edo Obispo Jaunak, beti arrezkero beeragoko Sazerdote Obispo Jaunak
konsagratuak. Mg CC 195. Au da goisubilla; beragokuau, beesubilla. Mg PAb 140. Beinguan erasten badau
Ugazabak opizijo beeragokora, [...] duako etxeti. Mg CO 275. Beldurra ta izua sartuaz ez dala adiskiderik
egiten, ta bai amorioz artuaz mendeko ta beragokoak. VMg 19. Kargudunek irakurtuko dituzte bertzalde, bere
eginbidei behatzen zaizkoten beheragoko erregelak. JesBih 412. Hori gatik dire ezarriak liburu huntan erran
beheragoko maximak. MarIl 20. Erregeak eta beeragokoak txit asko nai ziotela. Lard 62. Urrena
Tabernakuloaren zati edo puskakin Lebita edo Eliz-gizon beeragokoak zerraizkien [Apaizei]. Ib. 109. Infernua
latiñezko itza da ta leku-bekoa, berago edo beittiagokoa esan nai du. Inza Azalp 115. Zuk beragoko andregai bat
arkitu bear dezu; nere alabak goragoko senargai bat. Bakoitzak bere mallan. Alz Burr 15. Atzera begiratu nai
badezu, ikusiko al dituzu zu baño bêragokorik anitz. Ldi IL 109. Beragoko ataian euan. SM Zirik 83. Xegundo
aiñakorik etzuan beretzat Patrixik; baiña beragoko maillan, noizean bein, besteren bat ba ote zuan zurrumurrua
bazebillen. NEtx LBB 124. Garai hartako gorbatadunek ere langiletzat zeukaten bere burua,
soldatakotzat. Batez ere [...] ni bezalako behe baino beheragoko gorbatadunek. MIH 368.
(Con instr.). Trenaren azkartasunaren bidez ikusten genituan xot aiek, itsasoko ura baño ogeitamar metroz
beeragokoak. Anab Aprika 35.
(Con ablativo). Lareun metrotik beragoko lurretan nai du bizi. Munita 79.
- BEHERAGOTIK, BEHERAGODANIK. De más abajo. Beheragodanik hartzen da adar luzagarria eta
kapeta muthurrari estekatzen diozu, xut-xuta jar dadientzat. Dv Lab 352. Beeragotik, berriz, nagusi gaztearen
agindura, idi-pareak zeramakin golde astuna. TAg Uzt 264. Bosgarren odeia atzeragotik etorri zinan, Beriain
alde artatik, Estellerri ta beeragotik yauzia: izena birao. Or QA 75. Berrogei bat metro beheragotik igaro zan
Piarresen arerioa. Etxde JJ 154. Beheragotik ere guziak / nahiz gintazken erorkor. Xa in Uzt Noiz 25.
- BEHERAGOTXOKO. De un poco más abajo. Beragotxuko kale-kantoian / an dago bertsolaria. Lek
EuskOl 1931, 60 (versos en dialecto vizcaíno).
- BEHERAINO (beraño Lar, Añ). "Hasta aquí, onaño [...]. Hasta abajo, beraño" Lar. Eskallera malleetati
jasteko oratu egijozu alboko aga esku ordeko oni, ta larrapastada bat emon arren etzara jausiko beeraño. Mg
PAb 118. Tiro ots utsaz ziran bildurrez menditi / bilinbolan beeraño milla erbi jatsi, / [...] ta puska bategaitik
beeko errekan jausi. AB AmaE 208. Balkoia xinple egon bear du ta / kontu beraño erori. Tx B 170. Orra
noizpait ere beeraño el. Ldi BB 164. Eguzkiak ondo argitzen zuala-ta, beeraño ikusten ondoa muskar-margoan.
Anab Poli 14. Duna aundienetan, erortzeko zorian, ezin geiagoan, ler eginda irixten giñan beeraño. Anab
Aprika 37. Beeraiño jauzi zitzaizkion galtzak. Berron Kijote 224.
(Tras ablativo). Motz-arazi zioten bizarraren erdia, eta hauts-arazi heien soinekoak, gainetik beheraino. Lg
I 303. Eskall-burutik amildu eta / goitikan beraño zuzen. Xe 269. Igarotzen zion gorputza lantza batek sarturik
burutik beraño; beste lantzak saietsetik saietsera. Bv AsL 106. Galtza edo pantalon xuriak, sahetsak xingola eta
kuxkulaz beteak gainetik beheraino. Zub 115. Soingañeko au yosturagabea zan, goitik beeraño dana eundua. Ir
YKBiz 502. Itzok eta izen ori entzutean, burutik beeraiño zartakada larria egin eutsan mutillari gorputz osoak.
Erkiag Arran 72. Zigorkadakaz gorputz guztia goitik beraño aulduta. BEnb NereA 151. Ala, izagurrizko
emakume-pilla zijoan ildegira, goitik beeraño zuriz jantziak, begiak ez guzti. Anab Aprika 16. Goitik beraino
erorten dan dorrea. Zait Plat 41. Goitik beeraiño txunditu-ta gelditu zan. Berron Kijote 226. Irakaskuntzan,
erabat harturik goitik beheraino, istilu larriak ikusi beharrean gara. MEIG IX 24.
Soñean neuzkan soldadu-galtzak puskatuta baineuzkan goitik asi ta beeraño. Salav 87.
PERAINO. (Tras tema nominal nudo). Emen Aralarperaño iritxi zan oietako bat. Etxeg in Muj PAm 21.
Lotsaren lotsaz egon ezinda / itxasperaño zan jausi. Enb 68.
- BEHERAINOKO. (Tras ablativo). De hasta abajo. Ez dezu zer nekatu emendik berañoko eskaleran. Mb
IArg I 227. Goitik beerañoko kortina eder batek estaltzen zuan leku ura. AA I 428. Zulo onen ataka da medarra,
eta sarrera nekosokoa; goitik berañoko luzetasuna dauka seieun oñeko bidastian bezalatsu. Izt C 73. Burutik
berañoko larrua eskatuko balit, ez nioke nik amari ukatuko. Ag G 279. Bizkarretik beerañoko soñeko zuria.
Anab Aprika 93. Armario aundi bat egoan, goitik beerañokoa. Erkiag BatB 91.
Idunetik eta beraiñoko soiñeko bategaz gorputz guztia estaldurik eukan. Ag AL 10.
- BEHERAKO. a) (Adnominal). De hacia abajo, que va abajo. Cf. beherako. Emen sentitu zuen Antonek
otzikara bat ezurretaraño sartu zitzaiona, karranpak, gora eta berakoa. Urruz Urz 49. Goizerdian amaika ginan
gorakoak, iluntzean beerakoak bederatzi: Antton Barandiaran ta Mendigibel Urkietan gelditu ziran. A Ardi 73.
Kantü notak eta haien gora eta beherako jauziak untsa ezagützen zütien. Const 39s. Gaxoak sabela minbera
dauka; [...] Edozein edari arrazten badiote berehala goiti eldu zaio; beerakorik ezin, aizerik ere ez. FIr 170.
Gorakoa ta beerakoa tren biak gelditzen dira emen (V-gip). A EY III 248 (que añade: En V-ple, gorakoa ta
bérakoa biak emen lotzen dira). Gorako bidea ta beherako bidea bat bakarra dalarik. Zait Plat 32. Burutikberako
soñekuori. Etxba Ibilt 464. "Aida"! esanda, gurdiak eman zion berako bideari. NEtx LBB 23. Gora eta
beherako aldapa zorrotzak. MEIG II 57.
(Tras ablativo). "Urak hartzen ditu landa huntarik beheragokoak, [...] les champs situés au-dessus de celui-ci"
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
477