Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
beintzat. Markiegi in Ldi IL 7.
Camino de bajada. Alabaiña, behera-biderik ezin asmatu elurrez esiturik egotekotan. Etxde JJ 258.
b) "Beherabide, moyen d'abaissement, de décroissance" Dv.
- BEHERA BOTATZE. "En V-m bera botatea luchar a derribar" A EY IV 289. "Auska esateko [...] Txorierrin
ukabilka ta muturka iotea bada; bestela, bera botatea" A Ezale 1897, 173a.
- BEHERA EGIN. Bajar (sdos. prop. y fig.). "Beera egin du prezioak (G-azp), berantza in du prezioak (V-arr)"
Gte Erd 101. Momentu onetan gu / ederki ez gera, / lenago goian giñanak / egin degu bera. Uzt Auspoa 67,
111.
- BEHERAGO (Lar, Añ). a) "(Más) abaxo, beerago" Lar y Añ. Zeren etorte espiritualek hori dute beregain,
bethi beherago iraitsten baigaituzte, ginundezin estatua zen baino, goiti debozionera ikhan garenean. SP Phil
502. Eta halaber berzetarik berex beherago ezarzea solasen egonez, edo modestiarik gabe lagunak gaixtatzen
hariz [...] hala mortifikatzea merezi dutenak. CatLav A 5r (V 6). Berak baiño beherago edo sortzeak edo
fortunak ezarri dituen presunez. He Gudu 76. Oiek alperpotzak dira berok, ez gorago, ez berago dan lanik ukitu
ere nai eztutenak. Lar Cor 300. Gure Aita Serafiko San Franzisko umilla Korte edo Jauregi artako Andien
artean goi goien ikusi det, eta berago gure Anai lagun on asko. Cb Eg II 207. Jainkoak eman darotzu
adimendua, zure baithan, zutaz kanpoan, zu baino beherago, zu baino gorago diren gauzen eta Jainkoa beraren
ezagutzeko gai dena. Brtc 78. Egiten direlarik xoilki beherago markatuak diren othoitzak. JesBih 468. Irakur
zaitzu beherago eginak diren opserbazioneak. MarIl VII. Urus ez badire oraino beherago erori. Gy 31. Erleek
arteka guziak tapatzen dituzte. Gainean egiten dute eztia, eta umea beherago. Dv Lab 299. Ala norbaitek athera
lezake ezpata, errateko, marra bat eginez gora-beheren zurubian: horraraino da zilhegi atsegina, beherago
direnek egin dezatela barur? Hb Egia 122. Beste aldetik Larrun altua, / Urruña berriz berago. Aran in Zab
Gabon 109. Baña humiltasunezko lenengo malla au are beerago eraman nai izan zuen. Ant JesBi 93. Hor
nonbeit beherago emaiten ditugu non zertsu den ebatsirik, herrika. HU Zez 191. Guztiz da neke gogorra / damea
bada lotsorra, / agertutea / tuntur-unea / eskondu baino lenago / garria baino berago. Azc PB 161s. Etzan joan
urak igoten eban lekua baño berago. Echta Jos 58. Beherago eta beroago, airea bakhanduz zoan. JE Bur 161.
Gaiztoak or bealdean bizi dira, diotenez; zenbat eta berago, gaiztoagoak. Ag G 10. Itzaiak uztarrien atzetik
geldi geldi zatozen, akulluak gora, ta beerago, larre gazietan, illuntzen asi zun. Or Mi 5. --Zure oñetan jarria
naukazu andrea. --(Irritsu) Ni ezin berago. Lab EEguna 80. Han dira plaza, han ostatua, han apeztegiak; han,
mail bat beherago, harateko hegiaren ozka batean apur bat sartua, eliza bera. JE Ber 9. Orduan egiaz egurasti
otza zana, [...] elur-ormatuen azken-nardak ere garbi adierazten digute: oraingoak baño askoz berago bait
daude. JMB ELG 40. Zara baten azpian bi argi, beherago bi ithurri eta harras beherean etxola bat artzai ta
ardiekin (L, BN, S). Zerb (ap. DRA, que explica que se trata de una "adivinanza de la cabeza"). Gero eta
beharrago ziren, gero eta beherago baitzoan iguzki-aldeko eskualde ederra. Zerb IxtS 104. Lareun metrotik gora
naiago du berago baño. Munita 80. Beherago jautsi gabe. Zerb Azk 46. Beraren gorputzaren pisuak beti
beherago erorazten du dohakabea. Mde Pr 79. Nire tristura ezin liteke erori jada berago. Arti MaldanB 218. Ta
antxe [kontu-zeetasunean], zenbaki bat aldatu dau; ta ogei milla erreal beerago utzi, Gabontzaren alda azken
lerroan agertzen dan oiñarri barria. Erkiag BatB 161. Barbaroak baiño beerago erortzeko zorian gaudelako
seiñalea. Vill Jaink 84. Zenbat eta gorago eldu / ekite ain garai ontan, / ainbat bêrago negian; [...] "iritxi eziña
duk" esanda, / gero ta bêrago niñoan. Gazt MusIx 237. Egunsentia joan zan / laiste illunabarra, / gero ta
beerago / Uztapide zarra. Uzt Auspoa 22, 146. Harrotuko ginakeen, ez bageneki gure arteko goramenlaudorioak,
euskal sail honetakoak, alegia, Minas del Rifeko papera baino beherago daudela. MIH 136.
(Tras ablativo). Eta hala jautsiko naiz oraino ekharri tudan konparazinoetarik beherago. ES 172. Baña
atarako bear da igo Olimpo baño / askoz gorago dan mendi baten txuntxurrera, / ezarriteko begiak ondo andik
beerago. AB AmaE 111. Atorra altxatu eta, bizkarretik beherago dugun haragi meta artan, ze zigorrada! Zub
63. Mendibiarrek nahi izan zuten orduan herrirat ereman. Bainan, Haritz-Kurutxetako lephotik beherago ezin
ereman ahal zuten egundaino. "Plus bas que le col de Haritz-Kurutxeta". Barb Leg 126.
(Tras instr.). Eztarriaz beherago sartzen zaio khe belza, / sudurrak ezin baitiro haren paira khiratsa. EZ
Man I 105. Eta badire gaztelu bat edo bia Cabobiesoz beherago. INav 97. Zutaz beherago diren gauzek ere
ixitzen badute zure ezagutza, nola bada iakiñen tutzu zutaz gorago direnak? Ch IV 18, 2. [Meza lagunzailea]
belhauriko jarzen da lurrean da lurrean eskalerez beherago, Aphezaren ezkerreko aldean, hura baino
gibelaxeago. CatLav 462 (V 215). Zer ohore, zer errespetu zaizkitzun zor! adorazioneaz beherago dituzken
ohore, laudorio, errespetu guziak zure partaia dire. Dh 261. Soizu, banoazu edatez / hogei urhatsez / zu baino
beherago. Arch Fab 89. Untz olio-zale zen goiko estaiean, / gathu gasna-zale beherbeherean; / andreyer gerrilux
gathuaz gorago, / hortz-xorrotx arratoiñ, untzaz beherago. Gy 244. Zeruaz gorago da, lurraz beherago,
itsasoaz urrunago. Hb Egia 13.
b) "Inferior" Lar y Añ. Cf. behere. Anitz beeragoakin nahasitzea. "Adozenarse". Lar. Orra ordena
nagusienak ta gorenak: oek baño txikiagoak eta beragoak dira beste bost. Ub 217. Ez al zenduan egin, ene
Jaungoikua / gizona zure antz ta bai irudikua? / Bakarrik berau baño obia Aingerua, / beste guztia egin zeuntzan
beeragua. AB AmaE 350. Luzeagoa edo laburragoa dan ginoan, otsa ere beeragoa edo goragoa daiteke. Zait
Plat 54.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
476