Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
bera gure azeri saloa. NEtx LBB 189.
PERA. (Tras gen.). (Ir, etc.) debajo de. Nola erregiak [...] fortunaren iokoaren eta errotaren pera noizik
behin erorten ahal baitira. Tt Onsa 37. --Zergatik erraiten düzü Jinkua dela Izpiritü bat? --Zeren ezpaitü ez
gorphützik, ez kolorerik, ez figürarik, eta sensien pera ezpataiteke eror. CatLan 23. Asko kondenatzendíre
sazerdóte, errelijióso ta libre, etzirénak kondenatúko, sujetatubazire matrimonioain buztarriain péra. LE Matr1
354. Zuhaitz baten pera badoa etzatera. Gy 13.
PERA. (Tras tema nominal nudo). O Iongoiko gau belzean Abrahamen hazia, / Gidatua hedoipera
bidaldurik zuzia. EZ Man II 123. Zeure gorputza zinduen / disziplinaz zehatzen: / tentatzen zintuenean /
elhurpera etxatzen. EZ Noel 172. Lurpera bidaldu hurran deraut neure arima. Harb 350. Zure mantu pera, zure
anparora nator nere erremedioaren billa. Cb Eg III 294. Garaituak izan dira, jo dute bea, lurpera gorputza
eramateraño. VMg 81. Juizijo on baten erregela pera ekarri legizan ta kasik geijenak nai oi ditubeen olgeetak
dira: [...]. fB Olg 28. Hezur zenbait suan erre izan zituen; / zoiñen lanhoa igan baitzen / Yupiterren sudur-pera.
Gy 285. Geiagoko bage artu zuan aga luze bat etxetik eta baita-re solomo ederra txamarrota-pera. Zab Gabon
76. Ona leuke orrek Elixapera juan da ur-bedeinkatu-ontzijan dzanga eiñ da gero Elixan sartu. A BGuzur 115.
Bat-baterako zalaparta bizian, iñork uste baño len, maipera jaurtigi zuan ezkonberria. Ag G 313. Badijoaz oepera
begiratzera. Urruz Urz 26. Guziak aldegin zuten lurpera eramaten ikusi zutenean. Inza Azalp 75. Laisterka
eta izkutuka elorri-esipera zetorren. Or Mi 54. Ai, aren esku, / laztankor igaz izana. / [...] Lêngoa ditekek,
zakarki edur- / -pera egotzi auena? "Bajo la nevada que cae". Ldi BB 34. Bijoa pikopera, ta makurtu bedi. Lek
EunD 49. Maindirapera sartu zaigun sugea bezelaxe. TAg Uzt 69. Tala-aldera yoiazala erantzun eutsen,
iparreko mollearen asiera-inguruan dagoan arbolapera. Erkiag Arran 24.
b) (G-azp-goi; Lar, Gèze, H), bera (Lar). (Estar, etc.) abajo. "Behera, zolan, en bas" Gèze 240. "(Adv.) bas. Orai
gora dena gero behera (EZ), celui qui est en haut maintenant, en bas après; urak behera dira, les eaux sont
basses; ogia behera da, le pain est à bas prix; mintza zaite behera, beherago, parlez bas, plus bas. Syn. aphal.
[...] Behera zaude, beheregi, vous vous tenez bas, trop bas" H. "Bera, behera, ne marquent aucun mouvement,
quand aucun verbe ou exprime ou sous entendre qui ler accompagnent ne marquent de mouvement. Ura bera,
behera da, l'eau est basse" Ib. s.v. bea. "Osiña ori oso beera dago (G-azp-goi), oso beeraño dago (G-azp)" Gte
Erd 263 (s.v. profundoa). v. 1 apal (3). Behera kontenplaturen ditu izar xahuak, / elementak akort eta plano
lur malkhartsuak. EZ Man I 89. Amen batez pasaturen ditu bide luzeenak, / gora, behera, saihetsera, eskuiñ
ezker direnak. Ib. 135. Seme bastartak berak eztu hobenik, baiña bere aitarenagatik, ekharri behar du burua
behera. Ax 360s (V 238). Austruxak eztira behin ere hegaldatzen, oilloak bai, bainan pisuki, eta hala ere behera
eta gutitan. SP Phil 4 (He 4 lurraren arraso). Eztugu ikhusten zeiñ behera dabiltzan gure gutiziak. Ch III 31, 4.
Egizu zure burua haiñ xume, emazu haiñ behera non bapedera baitabilke zure gaiñean karrikako basaren
gaiñean bezala. Ib. 13, 3. Aphezari ihardesten dio klarki eta emeki [...]; ez goregi ez beheregi ihardetsiz. CatLav
462 (V 215). Arren, egidazu grazia, munduko atsegiñetan eta atsekabeetan falta eztezadan, ez aietan goregi, ez
oietan beeregi egin nadin. Lar STomas 1. Ixil ixila itzuli zen / barurik bere etxera; / ahalketurik oillo batek /
atzaman balu bezala; / ezaririk sabel pian buztana, / beharriak aldiz behera. Arch Fab 147s. Zer egin daiagu hik
gu hoin behera eman nahi izateko? Hb Egia 28s. Anderia gorarik zaude leihoan / zure senharra behera dago
Frantzian. Balad 63. Badoha ganbarako leihorat, lurra aski behera den behatzen du. Laph 43. Franzia ere
izanik ezin gehiago behera hamabostgarren eta hemezortzigarren mendetan, sekula baino gorago altxatu zen.
Elsb Fram 53. Etxegurenek pillarmonika txiki bat atera dizu, arixe ezpañak egotziz, asi da oska, biribilketa
bizienak yoaz. Tarteka, ordea, geldi ta beera, sasiari ipuiak esatera... Ldi IL 44. Bertzea aldiz bazagon burua
behera begiak lurrari emanak. Zerb Azk 39s.
c) (Empleado en construcciones bimembres con gora, con el sdo. de 'insistiendo sobre'). Ezta enzuten beste
oraziñorik, ezpada infernua gora ta infernua beera. Añ MisE 42. Beti indianoa gora eta indianoa bera! Apaol
53. Goiz da arratsalde, mandazaiña gora ta mandazaiña beera. A BeinB 68. Asi zan, txartela gora ta txartela
bera, gizonen arteko eztabaidea. Ag Kr 175. Futbola gora, futbola bera, / jendearen zoramena, / urte auetan ori
da nunbait / oso modan dagoena. Basarri 73. Izenak gora eta izenak behera hasi garenez gero, eta ez naiz ni
lehenik hasi, liburu bat aipatuko dut. MIH 222. Ez lau orrialdek [...] ez laurehunek ez diote euskarari gora edo
behera handirik egingo. Ib. 209. v. tbn. Echta Jos 328. A Ardi 23s. Lab EEguna 83.
Barre zantzoak entzuten zirean kalietan, txindorra gora ta Mati bera. Echta Jos 212. Olloa gora ta eperra
bera [...] jakirik gozoena zer ta nola dan adierazten. Ag G 349.
d) (Uso sust., tras tema nominal nudo). Cf. BEHERAN. Zertan gibel ez eman malda-beera gozo ari, ta ekin
ez, kementsuki, malkarrean gora? Ldi IL 62. Aldatz-bera baten gure Jaunak zaldi-burdin bat aurkitu eban bide
ondoan. Bilbao IpuiB 109. Baiña negar-anpuluak urten orduko, urrengo aldatz beeran eroian abiadeaz, aize
gogorrak errukizko esku legunez legortu eutsazan. Erkiag BatB 106.
- BEHERA-ALDI. v. beheraldi.
- BEHERA-BEHAR. Oi, zein dan ituna / beera-bear au! "Cuán triste es la inexorable necesidad de caducar".
Ldi BB 130.
- BEHERA-BIDE (BeraLzM). a) Declive, bajada (sdos. prop. y fig.). "Bajada" BeraLzM. v. BEHERAKA-
BIDE. Badio norbaitek beera bidean degula gipuzkoarrok gure euskalki-gurditxoa idatzi-lauzko yardunetan
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
475