Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
beera noa" Lar. "(Ni) tanto ni tan poco [...] ez ain gora ta ez ain beera" Ib. "Abaxo" Añ. "Alborotar [...] la casa,
etxea beera ekarri" Ib. "En bas" Gèze. "Pian, piala, petik, sous, de sous" Ib. 31. "En décline; betik, d'en bas, de
dessous; bera, au bas, vers le bas, bean, dans le bas, dessous" H. "Petik, pera, de, au dessous" Ib. "Beera (V),
behera (BN, L), abajo" A. "Pera (L, BN, S), (adlatif de pe) dessous (avec mouvement)" Lh. "Etorri beera, jaátx!
(G-azp)" Iz IzG 203. "Lo contrario de Gora! Gora gutarrak! Bera ostianguak!" Etxba Eib. Cf. Alt Obs 51:
"Gora (Viva. Neologismo más o menos extendido ya en todo el país). Beera (Muera. Admitido el anterior podría
proponerse el uso de esta su pareja)".
Biak berdin hik ostikoz egotzten tuk lurrera / eta orain gora dena aurkhi dukek behera. EZ Man I 45. Hain
behera egotz dezan haren kontra iaikia, / zenbat gora igateko baitu urgulleria. Ib. 75. Goregi igan dadina
ahalgegabeki, behera ieuts daite ahalgeizuneki. O Pr 202. Behiñ gora, behin behera, / gero deabruen balsara, /
sekulan sosegurik gabe / tromenta guztietara. Gç 178. Prosperitatera altxatu ondoan, hautsi nauzu lurraren
kontra, eta badidurizu ez nauzula hunen gora altxatu lasterrago behera etxatzeko baizen. Ib. 48. Egün hortako
prozesionian nola ediren behar da? Espiritü bildü bateki, begiak behera so. Bp II 85. Da admirazionezko
sentimendua, zeren Jainko bat hain handia hain behera jautsi izan den guretzat. CatLav365 (V 176). Ni
nihauren pheziak bethi behera bulkatzen naiana. Mst e Ip III 8, 1. Bethi arrota bezala petik gora ta gora behera
doana bezala, bethi ber gaiza erakhusten diana. Egiat 166. Eguzkia ilunduko da; ilargia odoldu; izarrak beera
yausi. Añ EL 2 44 (EL 1 38 lurrera). Zer esango zenduke zeru guztija beera jausiko balitz? Ur MarIl 90. Pikugañean
ikusi zuenean, esan zion: Zakeo, beera atozkit. Lard 420. Ez liteke handitasunean pasaia, ez balitz
yausten gora doan bezain behera. Hb Egia 42. Oi! gure arbasoak, / ez, othoi, ez beira, / zein goratik garen gu /
jautsiak behera. Zby RIEV 1909, 397. Izan dire populuak, zaharretan argituenak, hala nola Grekoak eta
Erromanoak, aski behera erori direnak, bizio tzar guzien baimena, bere Jainko faltsuetan bilhatzeko. Lap 6 (V
5). Patxi, gure banidadeak / bera dira jetxi. EusJok II 13. Lendabizikoan sartu ziranean, astoa txirristatu ta
erori zan. [...] Ta bigarren ibaian zapla! berriz astoa bera. Muj PAm 60. Alki gañean jartzen da, erori balitz
bezela, ta burua bera ta iñori begiratu gabe gelditzen da. Alz Ram 117. Oiala behera. 'Abajo el telón'. Lek
EunD 32. Au lortu orduen, beste eragozpen guztiek laster etorri zirean bera. Akes Ipiña 16. Txalupa uraren
bidez gero ta aztunago, ezin ba aguro ibilli. Ta txalupa beera bezela ura gora zetorkion Jaunbeltzeri. Anab Poli
36. Eskuak gora, eskuak bera, ikaragarrizko zirkin eta tximiñoikeriak egiten ez ebillen ba? Bilbao IpuiB 237.
Baita eleizako ormak bera botateko be baeukan arek abotsik. Ib. 236. Orduan gobernua bota zuten behera,
ministro guztiak afusilatu zituzten, eta gobernuko buruzagi bizarduna [...] soka lodi batekin urkatu. Arti Ipuin
49. Eguna beera dator / leen-orbelen otsez. Gand Elorri 170. --Sobera behera eroria nuk, berritz jalitzeko! --Ez
duk nehor hain behera erori ezin baitzukek jali. Larz Iru 114. Egun batez andamiotik bera erori zan, eta bean
tabloi bat zegoan eztenga aundi bat muturrez gora zuala. Salav 16. Gaztiak juan kalera eta / gurasuentzat arria,
/ zarrak besterik ez baldin bada / bera dator basarria. Uzt Sas 121. Gero etsaiek, jauzi eginik gainera, / zuten
gain hartarikan jautsi hoin behera. Xa Odol 123. Bost girade behera han / anbiltürik izan basan. Casve SGrazi
116. Sari date gure haxia / heltürik güne hunian, / behera sarthürik ere / gük begi-zabalartian. "Et même arrivé
en bas". Ib. 114. Nobel saria irabazi dutenen prezioa, haatik, behera doa gure artean Severo Ochoak Espainian
egin eta Espainiaz esan zituen tentelkeriak dakizkigunez gero. MIH 399n. [Oraingo literatura] behera doa 40
urte hauetan. Frantzian ez dago inor neurriz gainekorik. Ib. 129.
(Tras ablativo). "(De) arriba abajo, goitik bera, garaitik behera" Lar. "Despeñar (c.) ondatu, goiti bera (V)
jausi, (G, AN) erori" Añ. "Eskilla(re)tatik bera jetsi zen (G-azp) [...] eskilleratik bea doa (G-nav), eskillaretatik
bera dator (V-arr-gip)" Gte Erd 177. Tr. Documentado desde Leiçarraga; a partir del s. XVIII es algo más
frecuente en los meridionales. Eta iaikirik egotz zezaten hura hiritik kanpora eta eraman zezaten mendi
gainera [...] gainetik behera egotz lezatenzat. Lç Lc 4, 29 (He, Oteiza, Brunet, Ker, IBk -tik behera; TB, Dv -tik
beheiti, Leon -tik buruz beheiti; Ol, Or -tik). Hauk dira eskalera batzuk bezala saindutasunera heltzeko, eta
Esaias Profetak gaiñetik behera iaustean bezala kontatzen ditu. Mat 152s. Zeren eguerdian [iguzkiak] gaindik
behera artez, eta arratsaldean saihetsetik, soslai emaiten baitu. Ax 192 (V 130). Nola mendi gainetik behera
abiatu den uholdea ezin geldi baititeke, halaber gaitz da beharrietan sartu den amorioaren trabatzea bihotzean
barrena iautstetik. SP Phil 304s (He 306 mendi gañetik behera). Arritu oi naz nola asko ta asko bulzaka, ordu
gaistoan aientzat, botatzen eztituzten andikan bera. Lar, carta a Mb 279. Bota ziola burutik bera esponjak zuen
zikinkeri guzia. Mb IArg I 129. Gaiñetik behera dereienian so eginen. Egiat 166. Zerutik bera baletor bezala. Ub
97. Garbitzen da etxe guzia goitik bera, ez da largatzen amelaun, ez autsik. Mg CC 231. Jausi zan esku-taiu uts
au bere altaretik bera ta zatitu zan. Añ LoraS 47. Artzen ditue oiak, botatzen ditue leiotik bera. AA III 376.
Oepian eukan loi-ontzija artuta, bentanara urten da, ango loijak jaurtegi eutsazan purijaz senarrari buruti
beera. fB Ic III 374s. Goi goitik bee beera boteaz. Izt C 229. Esklabiñan kuskullak / solbardatik bera. Echag
234. Or goitik emen bera datorrela ura. It Fab 32. Bere etxe guzia / goiti behera zuen ezarten. Arch Fab 165.
Zubi batetik beera jausita? Ur MarIl 34. Burutik behera, / mafrundi txar batek daut hetsi sudurra. Gy 177.
Arpegitik bera negar malkoak mara mara abiatu zitzaiozkan. Arr GB 97. Bere burua leio batetik bera botatzeko
egon zan. Aran SIgn 26. Er[r]ipa nola doha menditik behera. Elzb Po 179. Thu egin zion begitartera emakume
tzar hari, eta arthiki ileti edo itxindi bat burutik behera. Jnn SBi 165. Eliza bobedatik behera ikhusten dira herri
eta nazione güzietako banderak. Ip Hil 210. Begiak torratzen ditu, hobeki ikusteko, xarboa beti han, gainetik
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
472