Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
pian izatia txerkhatzen dian thenporan. Mst III 48, 4. Goien zerua, bean infernua, ta eria bien erdian dagoela.
Cb Eg III 275. Goian anbeste egazti atzapardun, bean lau oñeko izugarri beldurra sartu bear zutenak. VMg 49s.
S. Jertrudisek ikusizué Maria Santisima edátzen bere mántoa, ta altxátzen péan animále itsúsiak, baitire
bekatáriak. LE Ong 133r. Goijan zeruba ta beian luurra baino besterik ez dauka. fB Ic II 291. Onen mastuitan
zaintsu atxurra / erabilita zakondurik, / katanarrua, / bean sartuta, / topaukozue beterik. Zav Fab RIEV 1909,
35. Leoi uzuari ori dakusala / su goritan sartu, ta orroi eginik / basterrak guztiak bêra dakazala / garra dario
danetik. Ib. 1907, 542. Jaso biotzak batera, / begiak umildu bera, / eta belaunak lurrera, / guazen Jaunaren
aurrera. Echag 124. Zakurra ixill-ixill / badijoakio, / guztia beldurturik, / belarriak bean, / burua makur eta /
buztana anka-pean. It Fab 23. Jauna [...], ura txit bean dago, eta zerekin aterarik ez dezu. Lard 376. Gloria
goian, gloria beean, / Kalderon miragarria. AB AmaE 197. Bai, onak utsik dagoz an goian Zeruan, / txarrak
bere on baga beian Inpernuan. Ib. 415. Eltu gra, tenprara, lanek pean arrapatu baigitei. Mdg 125. Badu ogei
egun elurte andi batek pean gazkala. Ib. 132. Ni, ura beian dagoan bitartean, lanpernatara noa. Ag Kr 140.
Noizik-beñean joaten az, / zugatzen kerizpetara, / etzanda bean, / bedar ganean, / egoten guztiz erara. Echta Jos
194. Arrantzale gizajo batzuek ziran; idazten zekitenak ere, orduko grekerazko ta latin edo laterazko
eskribitzaleen aldean bean gelditzen dira. Inza Azalp 90. Parasola bat zabaltzen du eta pean gorderik aintzina
mintzo da. Ox 50. Ez goien ez bean ez ageri iñor biziren zantzurik eta urratsik. Or Tormes 67. Adarra zarrat,
buruz erori, / bêan arki du arria. Or Eus 76. Larrungo mendia, / [...] Tirainek nahi lukete ito pean daukazun
Herria. Iratz 46. Terranobara abia adi: / goian oztiña, beian urdiña, / ur eta ur beti... SMitx Aranz 221. Bi
eratara ipiñi liteke [...]: parentesis artean itzuliz edo oartxo baten bitartez azalpide au beian jarriz. Etxde AlosT
10n. Goian zerua, beean ura. Erkiag Arran 78. Oraiñarteko marka guziak / oso beian utzi ditu. Basarri 84.
Erregeen denpora zikinetan, premioa ematen zitzaion goikoari, goian zegoelako, eta kastigua behekoari, behean
zegoelako. Arti Tobera 264. Beian nengoan eta gora jaso nau. And AUzta 78. Argia goian ta beean. / Argia argi
barrenean. Gand Elorri 63. Bitartekuak kentzen badauskuz / zekorren iru partiak? // [...] era onetan jasoko dogu
/ bean dagon baserria! BEnb NereA 244. Urak oso beian zeuden zubitik, baiña [...] an dijoa bera ere uretara.
NEtx LBB 53. Or beian dagon bizikleta ordoitua zeñena duzu? Lab SuEm 174.
(Tras adv. de lugar). Begira an bean Endaia. Aran in Zab Gabon 109. Ikusi arte ortxe zeruan, / [...]. Agur,
biotzak zerren eroan zeuk deuskuzuzan, / Agur ume, guk pozik ez dogu emen bean. AB AmaE 137. Guk ere emen
bean Jaungoikoak nai duana egin dezagula eskatzen degu. KIkG 32 (v. tbn. KIkV 49 e Inza Azalp 140).
Noizdanik arkitu dun emen beian zoriona? Or Mi 124.
(bean Añ, H; beian H), PEAN (AN-egües; H, A). (Tras gen.). Debajo de (sdos. prop. y fig.). "Debaxo de tu
protección, dominio: (c.) zure mendean, bean, menpean, azpian, eskupean, aginduaren azpian" Añ. "(AN-egüés)
nere pean; (AN-ilzarb) ene azpian; (AN-olza) nere azpien" Bon-Ond 166. "Mendiaren pean, au dessous de la
montagne, plus bas que la montagne [...]. Zeruaren, lurraren, hegalaren pean, sous le ciel, la terre, l'aile" H.
"Eskuen pean zerbait ukhaitea, avoir quelque chose sous la main (les mains), a portée" Ib. "Aingeru baten
iduriaren pean, sous le dehors d'un ange" Ib. "Sous, moyennant: zinaren pean, sous serment; biziaren pean, sous
peine de la vie" Ib. "Penaren bean, sous peine. Iuramentubaren beian (V), sous serment" Ib. "Jaugoikoaren
pean (V, msOch), con la gracia de Dios" A. "Bean [...] (Vc), bajo pena... Eriotzearen bean Durangora joateko
agindu eutsen, le mandaron, bajo pena de muerte, que fuese a Durango" Ib. "Beian, so pena de... Parece locución
bárbara" Ib.
Aurrean dagozala oñaen ganean Otxoa Onsalutx burua dala, aren urrengo anaje laztanak, Anso, Joane,
Onsalu, bai geiago onen bean eskutaririk asko (Escrituras de Andramendi). TAV 3.2.9, 19. Soferitü Ponzio
Pilatüsen pian, Krüfikatü, hil eta ehortzi. Ib. 5 (SP GirDoc 36 azpian). Sazerdote eztireanak zegati komulgeetan
dira ogien espezien bean bakarrik? Cap 65. Eta daukat konfianzea, ikusirik (segun nik uste dodan) izango dala
ain probetxu andikoa, igaroko dala seguru zure Illustrisimeen anparuen bean. Ib. (ed. 1893) pról. Kurze Santeen
señaleagaz egiten gara Soldadu eta alisteetan gara Kristo gure Iaun Kapitae jeneralisimuen bandereen bean. VJ
2s. Jaun Fernando bostgarrena Gernikako arbolen bean bizkaitarrai konfirmadu egiezan euren foruak.
ConTAV 5.2.7. Zer da Eliza? Kristi hon ororen bilküra, zoin Iesüs-Kristen lekhütan, Elizako Bürü ageri zaikün
Aita saintiaren pian. Bp I 37. Padezidu eban Ponzio Pilatosen poderen bean. Arz 18 (Cb CatV 6, Oe 60 -en
bean, CatLlo 5 -en beian, Ur CatArrig 68 -en bien, CatSal2 24, catAe 6, CatSal 6, CatR 6 -en pean; Cb CatG 6 -
en mendean, CatB 11 -en azpian). Mündiak orok ezin goratzen dizü egiak bere pian aphal erazi diana. Mst III
14, 4. Haur nüzüla ni, ororen ezagützalia eta ekhiaren pian egiten diren gaizen ororen ikhuslia. Ib. 24, 1.
Ematen bazioten bertan beren erria, artuko zituela bere pean ta ongi erriko guziak. Mb IArg I 121. Penarik
handienen pian obligatia denaz geroz sekretiaren begiratzera. CatLan 150. Jakinik eraiki düiela [...] Eskiulako
Parropia Elizan, Olorueko Diozesan, Konfraria bat, Andre Dona Maria Skapülarikuaren izenaren pian. Mercy
5. Errepára nola daukázun mia paraturik Jangoikoak bi murállen péan bekála, ezpain ta orzen bárnean. LE
Prog 120. Estúzu ikústen zure péan dauden obiagoietán? Ib. 122. Hala ardüra zorthü honaren azia dago
gaitzaren pian gorderik. Egiat 251.
(s. XIX) Eman ezozü eskia / zien fediaren pian / jüntatzen düzielarik / espus kalitatian. Xarlem 209. Nola lo
egin gozoro, Eliza Ama Santaren aserrearen bean? Mg CC 210. Padezitu zuen Ponzio Pilatosen agintearen
bean. Mg PAb 161 (puesto en boca del guip.; Peru dice (ib. 162) agindubaren beian). Saldu deutsazu arimia
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
467