Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
del s. XX en Iztueta y Lardizabal; desde entonces se documenta abundantemente al Sur (Azkue, Orixe, Lizardi,
etc.), siempre en la forma bederen; no se encuentra nunca en vizcaíno. Las primeras documentaciones
pertenecen a berere en Etchepare y, junto con bereren, Leiçarraga; posteriormente berere se encuentra en textos
suletinos (tbn. en Oihenart; Eguiateguy emplea bederen), mixanos, aezcoanos, salacencos y en el alto-navarro
meridional; bereren en el catecismo de Laneufville (junto con berere), la ed. de 1846 del Urteco de Lizarraga
(quien emplea en realidad berere) y Mirande. El catecismo roncalés emplea bedrere, tal vez indicando un sonido
intermedio: Azkue da berere como roncalés en su dicc. La forma más utilizada es bederen; bedere aparece en
Materre, Axular y Elizamburu, y, junto con bederen, en Etcheberri de Ziburu, Pouvreau, CatLav, Etcheberri de
Sara, Goyhetche, Duvoisin y Zalduby; hay tbn. bedere en Iztueta (junto con bereren), Lardizabal y textos
baztaneses y alto-navarros (catecismos de Ulzama, Añibarro y Legaz, e Irigaray). Hallamos además bedade en
CatUt. Beren, que aparece una sóla vez en Inchauspe (Dial 35) podría tratarse de errata por berere. En DFrec
hay 100 ejs. de bederen, 24 de ellos septentrionales, y 2 de bedere.
Los autores más antiguos (Etchepare, Leiçarraga, Axular etc.) colocan bederen detrás del sintagma al que
acompaña; puede ir incluso entre el verbo principal y el aux. Desde Pouvreau, Gasteluçar y Etcheberri de Sara se
encuentra a veces en cabeza de frase; al menos desde Chourio, tbn. delante de dicho sintagma, colocación que se
hace tanto o más frecuente que la posposición. En general, el Sur mantiene la colocación antigua, aunque no
faltan ejs. en cabeza de frase. Cf. A Morf 710: "Son también concesivos: [...] 2.º los vocablos bedere (L),
bederen (AN, BN, L, S), bederik (G, L) 'siquiera, a lo menos' (que parecen flexiones de bada ere 'aun si es,
aunque sea')".
Hoben uste duienori [amoreori] anhitzetan traidore; / hobena date gaitzenik, arimaren berere. E 87. Merezi
onez arintasunez akusa ahal neinde, baldin neure ausartgoa hunez zerbait exkusa bereren eman ezpaneza. Lç
Dedic * 5r. O baldin hik berere ezagutu ukhan bahitu eure iornata hunetan berere, eure bakearen gauzák! Lç Lc
19, 42. Ez aiz Iainkoaren berere beldur, ikhusirik ezen kondemnazione berean aizela? Ib. 23, 40. Baldin
bertzerik ezin badagit, eskerrak bedere emanen derauzkitzut neure ahal guztiaz. Mat 241. O miserablea, dio, hill
bedere banendi! / Eta onez gabeturik gaitz ez baneza senti. EZ Man I 111s. Ezin ardiatsiren du nihoiz
errepausurik / apurtxo batez bedere penen ahantztekorik. Ib. 99. Ez naiz bada gozatuko munduko onez bederen, /
lur planoaren gañean bizi nintzela ezperen. Ib. 97. Eta halatan erraiten du: Saltem semel in anno. Urthean
behin bedere. Bedere erraiten du: aditzera emaiteagatik, nahi lukeiela gehiagotan ere egin bagindezi. Ax 534
(V 343). Deus gelditzen bazaika ere, bil ondoak, hondarrak, zahartzekoak gelditzen zaitza. Eta gaixtoeneko
kontuan, aillekitza hek ere, edo hek bedere geldi. Ib. 173 (V 116). Eta halatan agian, ahalketurik bedere, geure
eginbidearen egitera eta trabaillatzera, ernatuko eta erdutuko garela. Ib. 35 (V 21). Zeren bertze munduko
parabisua eztugu oraiño ikhusten bedere, eta ez gozatzen. Baiña mundu hunetakoa, [...] noizik behin, bekhaturik
gabe gaudenean bedere, ikhusten, dastatzen eta frogatzen dugu. Ib. 453 (V 295). [Infernuan] direnek obratu
ezpazuten ere zenbait desira on bedere izan zuten. Ib. 49 (V 32). Beraz badakigu eztela anarteraiño izanen,
bitartean igurikiko zaikula, edo behintzat erraiten eta egiten bedere badugu, baikiniaki bezala. Ib. 66 (V 43).
Niri bai baten erraitera / etzenthozke ehoiz ere? / Orai, zure minez hiltzera / nohela ikusiz berere? O Po 2s. Et'
uztazu / gutiziazu / nizan horri berere / amerstera, / pot-gitera / dudan zuri botere. Ib. 8. Hemen bedere badute
batzutan doloreek bere aldia. SP Imit I 24, 4. Iainkoaren amudioak gibelatzen ezpazaitu oraino gaizki egitetik,
Ifernuko penen beldurrak bedere athera zaitzaten bekhatuetarik. Ib. 24, 7. Berehala laster egiten dute aitaren
edo amaren besoetara, edo bederen oiu egiten diote hel dakiela. SP Phil 449. Egiten dut nigar bihotzez berere.
Tt Onsa 45. Zathikatu diozue / Jaun onari gorphutza. / Bederen baziñarotate / zathitzen niri bihotza! Gç 82.
Nola paga othe dezaket / Jesusen present handia? / Bederen ematen darotzut / zer ere bainaiz gustia. Ib. 117.
(s. XVIII) Hainbertze mendez mende eta arrokapean gorderik eta ehortzirik bezala egon dena, orai bedere
ilkhi zaitea kanpainara jendartera. ES 87. Ene eginbidearen parte baten bedere satifatzeko. Ib. 123. Zeren
iduritzen baitzait aski egin dudala, bederen ondokoei perfezinorateko bidearen erakustea. Ib. 200. Instant guziez
zure barrenean eziñ sar bazaitezke, sar zaite bederen denboratik denborara, eta gutienean egunean behiñ. Ch I
19, 4. Nahi du izan ezagutua eta zerbait egin, bederen, laudorioak eta estimua erakhar diozoketenik. Ch III 54,
17. Eziñ bazaozke [pena] hek sentitu gabe, bederen etzaitezela khexa. Ib. 57, 2. Noizean behin bedere erran
dezogun. CatLav 71 (V 43). Izanen dute artha berek hura jakiteko osoki eta gogoz ikhasteko bederen explikatu
behar duten lekzionea. Ib. A 5r (V 6). Bigarrena, urtean bein berere konfesatzea. El 9. Deseiatzen dugu zerbait
berere erremediatzea ainberze kalte (Ezcabarte, 1750). ETZ 80. Ahal bada guziak edo bederen ahalik gehiena
eta luzena erabilltzea. He Gudu 115. Ez da bat uste ez duenik bizi bederen biharamuneraino. Lg II 187.
Egortzen du bere seme bakharra etziotelakoan hari bederen gaixkirik eginen, eta haren beldur izanen
zirelakoan. Ib. 232. Ezen guziek behatzen zioten Jesusi, bederen profetarik handienari bezala. Ib. 175. Munduari
konseillu galdeiten badiozu, ez duzu obedituko; edo bederen ez duzu egiñen erdizka baizen. Mih 90. Urtean bein
bedade edo lenago nezesidaderik barinbedu konfesatzea. CatUt 8. Heure Kreatzalia rezebitüren dük
bazkoz berere ümilgi. CatLan 14. Obligatiak direa, ahal düten bezala bereren, barur egitera? Ib. 104. Guk ere
ispiritian berere erabil ditzagun hark guretako sofritu tienak. AR 155. Erratzen eztitien gauzak beltzatzen berere
baititu. Ib. 362. Bainan permeti diezadazu bil detzadan bederen erortzen diren papurrak. Brtc 33. Hoben
handitan erori dela; bainan bederen ez ditu ukhatu eta arnegatu Aita, Semea eta Izpiritu Saindua. Ib. 269.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
459