Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
beia, len ere eskarmentatua nago ni bederatziurrenian emanta". Sor Bar 105.
- BEDERATZIURRENGO. "Novendial, bederatziurrengoa" Lar. Cf. bederatziurreneko.
bederatziurreneko. Neumonía. Gure herrietan heriotzea dakarten gaitz kotsudunetarik zonbait, huna:
berrogoi egunetako sukarra (fièvre typhoïde), zurruminoak (variole), bederatziurrenekoa (pneumonie). JE Med
99.
bederatzu. v. bederatzi.
bederazka (BN, S, R-uzt; Gèze, Dv (BN), H), bederaxka (BN-arb). Ref.: A (bederazka); Gte Erd 36 y 40.
Uno por uno, de uno en uno; individualmente. "Un à un" Gèze. "Banazka" Dv. "Hastean bederaxka (o aldian
bat) eta gero moltxoka. (BN-arb)" Gte Erd 36. "Musean bederazka emaiten dira kartak. (BN-ciz)" Ib. 40. v.
BEDERA-BEDERA, BAT-BEDERAZKA, bederaka (2). Tr. Documentado sólo en la tradición septentrional
a partir de principios del s. XIX.
Bekatuak bederazka deklaratu ondoan. CatLuz 35. Etxatzen zituen gero beso-gaiñka / hark leihotik bederazka
/ metal-zathi hek guziak. Gy 217. Haiñ zituen unharazi / logaleaz tontotuak / eta lotsaz zoratuak / hainbertze
llillurarazi / bederazka erortzen non baitziren hasi. Ib. 309. Obligatü gireia gure obra ororen bederazka hari
eskentzera? CatS 39. Zük oro badakitzü eta bederazka; eta gizonaren kontzentziak eztizü de¨us gorderik
zuretako. Ip Imit III 50, 6 (Mst bederakarka). Bainan ez baikira ordean bakotxa bederazka zoin gure gain. Gure
zuzenetan elgar behar baitugu lagundu. HU Zez 87. Hasten da bederazka orori pot emaiten. ArmUs 1896, 125
(ap. DRA). Hiltzerakoan, benedikatu zituen bere semeak bederazka. CatJauf 25. Deitzen ditu bederazka. JE Bur
144. Gauzak, bederazka hartuz edo batek bertzeari datxikitela, dituela berrogoi ta hamar mende bezala diraute.
Ib. 176. Maria deuseri ohartzen ez delarik, udare hek berak bederazka hartzen diozka otharretik. Barb Sup 158.
[Zelulak] bederazka pizatzen ahal dira, nahiz xori bihia baino hanitzez ttipiagoak diren. JE Med 18. Hurrengoan
"gorputzaren junturak eta hanturak" bederazka mozten ditu; ondoren sudurra, beharriak. Mde Pr 77s. Tontor
gorek izurtzen dituzte, bederazka, ihintz betiraunkor batzu. Ib. 118. Tropaka ezin egina, bederazka egin behar.
"Individuellement". Ardoy SFran 241. Nola utziko ditut bada hango lagunak aipatu gabe? Bainan bederazka
denak egin behar banitu, liburu hau dena ez nuke sobera. Xa Odol 53. Lasterka, gordaillütarik / eraitsirik
ginelarik, / makhila gorriekin zien / bederazka ürhentürik. Casve SGrazi 162.
- BEDERAZKA-BEDERAZKA. Bederazka bederazka bazoazin bertzalde sorgin debruak, eta biga ziren orai
geldituak. "Un à un". Barb Leg 135.
bederazkatu, bederezkatu. Considerar (separar, etc.) de uno en uno, cada uno por su lado. Cf. bederakatu.
Ene eskualdea bi zathitarat ezar daiteke: bata [...]; bertzea sorhaderiaz bethea, behizaindegiak zenbat nahi
badituena, bederazkatuz artha ditezken baino hanitzez gehiago. Prop 1896, 194. Nahiz ez detzakegun [aphez]
hek guziak hemen bederazkatuz aipha. Ib. 1906, 152. Nihaur ohartu naiz izan girelarik bilduak lehen kasernarat,
beiginen ehun eskualdunez goiti elgarrekin, geroztik maleruski bederezkatu gira. Herr 11-10-1956, 2.
bederazki. "Un à un" Lecl.
bedereka. v. bederaka.
bedereko. Singular, excepcional. Beste batzuek dituzu, gure Euskeran nai ez lukeenak beste hizkundeetatik
hiztxo batere: eta onen bidez epaiten ta ziatzen bezala dira jolasean. Bedereko ergelkeria! Lar, carta a Mb 279.
bederen (L, B, BN, S; SP, Urt I 501, Ht VocGr, Lecl, VocBN, Dv, H), bedere (L, B; SP, Lar, Añ (AN), Dv, H
(G, L, BN); bedee L-sar), bedade, berere (BN-baig, Sal, S, R; Gèze s.v. aments, H (AN, BN)), bereren (AN,
BN), berein (BN-ald). Ref.: A (bedere, berein, berere); A Morf 404, 693; Lrq /beée/; Izeta BHizt2; Iz R 393
(beinbereré). 1. Por lo menos, siquiera, cuando menos, aunque sólo sea. "Bedere, bederen, ezperen, à tout le
moins" SP. "(A lo) menos, cuando viene con el si o con otro determinante" Lar y Añ. "Au moins, à moins" Lecl.
"Bedere ou bederen, au moins, du moins" Dv. "1. au moins, du moins. Syn. badaere (G, AN), edola ere,
edolarik (V). 2. pour le moins. Syn. gutienaz, gutienaz ere" H. "Enauk ostalera, buxera bedee banauk (L-sar), no
soy hostelero, pero por lo menos carnicero ya lo soy" A Morf 404. Cf. Lar: "(Por) si acaso [...] baldin ere [...]
baldin bedere" y Añ: "(Por) si acaso [...] (AN) baldin bedere"; "Por si acaso: (c.) baldin, bada bere; (G, AN)
bedera, badere", donde parece ser forma contracta, no lexicalizada, de bada ere. v. bederik, bederenik,
behintzat.
Tr. Pertenece sobre todo a las tradiciones septentrional y alto-navarra; fuera de ellas sólo se encuentra antes
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
458