Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
bederatzirakatu (L, BN, R ap. A s.v. bederatziñakatu). "Distribuir de nueve en nueve" A.
bederatzirazka. "Par groupes de neuf par neuf" Dv.
bederatziren. "Noveno, novena parte" PMuj.
bederatzirehun. v. bederatziehun.
bederatziurren (V, G-to, AN-larr; Lar, Añ, Dv, H (V, G)), bederatziurrun (V, L-ain, BN-baig; SP, Añ (V), Dv,
H, Zam Voc), behatziurren (BN-baig), beatziurrin (G-goi), beatziurrun (Darric ap. DRA), bederatzerren (Gèze,
H (S)), bederatzurren, bederatzurrun (H), bedratziurren (V-gip), beratziurren (V-gip). Ref.: A (bederatziurren,
bederatziurrun); AEF 1923, 110; Etxba Eib (bedratziurren); Satr CEEN 1969, 194; Elexp Berg (beratziurren);
Garm LexEV 412. Novena, novenario; los nueve días siguientes al que se indica o el noveno día a partir de
éste. "Novena que se hace a algún Santo" Lar. "Neuvaine" Gèze. "Bederatziurrun, altération de bederatzihurren,
'nevaine'" Dv. "Neuvaine, honneurs funèbres au 9ème jour. Le terme propre est le G et V bederatzi
urren, le prochain neuvième jour" H. "Las mujeres acuden a la iglesia durante nueve días consecutivos después
del entierro (beatzi-urriñe), llevan cera a la sepultura y sacan responsos" (G-goi) AEF 1923, 110. "(Hb),
neuvième jour depuis un décès, période de neuf jours" Lh. "Novenario que sigue a la defunción de un familiar.
Bedratzi-urrena igaro baño len, agertu bat eiñ biarko detsagu alargunari" Etxba Eib. "Pertsona bat hil
ondorengo bederatzi egunetan egiten den elizkizuna. Beste motibo batzuengatik ere egin ohi da. Joane Olañeta
zanan beratziurrenian da ama" Elexp Berg. Tr. Bederatziurren es empleado por la mayoría de los autores
meridionales y Etcheberri de Ziburu, pero la tradición septentrional no suletina posterior emplea bederatziurrun
(escrito bederatz-urrun en Birjin). En DFrec hay 4 ejs., meridionales, de bederatziurren.
Bederatzi urrenean. EZ Man II 98 (tít.). Iainko ona zu othoizten / Zaitugu arimentzat, / Bederatzi urrena egun
/ egiten denarentzat. EZ Eliç 81. Bederatz-urrun hau egin diteke elkarri ditxezkon bederatz jai-igandez. Mb IArg
II 267. S. Franzisko Xabier-en bederatz-urrunean hari ziran aldi artan Santuaren besoa duen ango gure Elizan.
Ib. 303. Arren iguzu, Jauna, [...] Bederatziurren onetan eskatzen degun faborea, gure salbaziorako baldin bada.
Cb Just 134. San Luis Gonzagaren bederatziurrena. Ib. 132. Jondone Josepi zegiotela bederatz-urrun bat. Birjin
392. Baraubakaz, limosnakaz, bederatzi-urrenakaz, erreguakaz. Añ EL 1 76. Elizaren anziñako usanza dala illai
onrak egitea, ta onetarako dira illeta, herena, zazpigarrena, bederatzurrena, ogei ta amargarrena, eta
urtebetegarrena. AA I 508. Atoz Birjiña beraren onran, atoz kontuz bederatzi urren onetara. AA III 267.
Gurutze santu Lezokoaren bederatziurreneko gozoa. Echag 216 (tít.). Hunen bihotz sainduaren ohoretan eginen
den bederatzi urruna. JesBih 444. Bi bederatziurren dabilza: Garaikoetxeko amonarena eta Gregorio
Azpikolakoaren emaztearena. CartAnd 388. Bederatzerren bat egitia. Usc. lag. [= Uscaldunaren Laguna edo
escuco libria, 1852] (ap. H). Berak argitaratua da ere Euskeraz leku askotan Santuari egin oi zaion bederatziurrena.
Aran SIgn II. Beatziurren batian / egiñ dute lana, / konfesiyuan ere / asko oiengana. Ud 132. Inguru
onetan egongo ziran / asko anima eritu, / bederatziurren osuan diye / mediku onak segitu. Ib. 145. Graziazko
Bederatziurruna San Frantses Zabierekoaren edo Jatsukoaren ohoretan. Jnn tít. (ap. DRA). San Migel
Goiangeru Excelsiskoaren bederatzi urrena. SMiguel tít. Han edo hemen, nonbeit zen; eta beti kasik lanean;
[...] Hemen bederatzi-urrun bat, han lehen komunione bat. HU Aurp 148.
(s. XX) Egingo eukion Doneari bederatziurren beroa Mañasik, onen gurariko mirari barri baten ordez. Ag
Kr 206. Santa Ritaren bederatziurrena. Ag G 186. Egiozu bederatziurren bat San Antoniori. Urruz Zer 32.
Zenbat egun daramazkizu bederatziurrenean? Ib. 36. Bederatzi urruna oraindik ospetsuago. JBDei 1919, 247.
Egun ori al dan ederkina ospatzeko bederatzi urrenak; bost urrenak, iru urrenak egiñ da, elizkizun aundiyaz
jaitzen da. Ib. 280. Euren eleizetan itzaldi, otoi, eskari, bederatziurren, abesti edo kantuak be beti pantzeraz egin
dira. Eguzk LEItz 125. Urkiolako bederatzi-urrena. Vizcarr Urkiola tít. Txapelgorri ta Margaritak beratziurren
bat asi zunaten Sakramentinoetan. Or QA 88. Ameriketan hil da Jean Baptiste Barrenetxe, Auxkineko semea, 29
urthetan. Behatziurrun bat egina izan da gure herrian haren ohoretan. Herr 24-7-1958, 3. Bederatziurren arek,
etzuen arrazkero azkenik izan. Gaur bukatu ta biar berriro asi. NEtx LBB 142. Mirakulu horren ondotik da
ezarria orai denek ezagutzen duten "Graziaren Bederatziurruna", martxoaren 4-etik 12-raino. Ardoy SFran
275. Bederatzi egunez jendea biltzen da horrat [...] bereziki martxoaren hamabian, bai etare haurrak
ostegunean eta eriak bederatziurruneko lehen igandean. Ib. 275s.
Geroz, zezano ainik-eta; urhent-beta / Hil-bederatzurruna, / Iainkoari eskerren emaiten / Iragaiten / Zituen
gau' et' eguna. 'La période de neuf mois'. O Po 58 (H traduce 'le neuvième mois').
Barikuko trumoiek, bederatzi-urrune (V-ger). "Trueno del viernes, novena. Que si comienza a tronar un día de
viernes, continúa durante nueve días". AEF 1921, 48. Orrela, gaitzaren beratziurrenean, berrogeita seigarren
urtean [...], anima iainkozko ta zintzo ua gorputzetik atera zan. "Die nono aegritudinis suae". Or Aitork 235.
"Bederatziurrenian probaako eman bear nazu beia". "Ez dizut emango. Nik dirua eskuban dala emango dizut
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
457